Λεξικό της Λατινικής

Νέο (εύχρηστο) λατινο-αγγλικό λεξικό (glossa, a latin dictionary). Στηρίζεται στο ήδη υπάρχον στο διαδίκτυο των Lewis & Short (1879). Το λεξικό λειτουργεί στο διαδίκτυο, μπορεί ωστόσο να το κατεβάσει κάποιος και στον υπολογιστή του (από εδώ).

Αυτοί και οι Αρχαίοι

Ελάχιστα έχει απασχολήσει δημόσια η εμφάνιση μιας νέας γενιάς αρχαιολατρικών τάσεων που, ως "εναλλακτικές", αναδεικνύουν απωθημένες, υποτίθεται, και "λογοκριμένες" όψεις της αρχαιότητας, με κέντρο αναφοράς τον ανορθολογισμό, τα "μυστήρια", τα υπό-γεια ρεύματα, τη μετεμ-ψύχωση, κάποτε και το εξωγή-ινο. Οι τάσεις αυτές, στον ευρύτερο δημόσιο χώρο, δεν είναι πλέον περιθωριακές, καθώς, εκτός από τους γραφικούς δημοσιογράφους, βιβλιοπώλες / πολιτικούς της τηλεόρασης, καλλιεργούνται και από "ακαδημαϊκούς". Η σχετική, αρχαιολατρική αερολογία, που εντοπίζει κάποιος εύκολα στα περίπτερα, στους ακροδεξιούς διαύλους έως το ψηφιακό Springer αφθονεί. Και το "παράδοξο" στην περίπτωση αυτή είναι ότι οι αρχαιολατρικές αυτές τάσεις δεν καλλιεργούνται μόνο από "ψαγμένους" φιλολόγους αλλά και από "θετικά" μυαλά, που με τα όπλα, μάλιστα, των νέων τεχνολογιών φιλοδοξούν να λύσουν φιλολογικά προβλήματα, που με τα παραδοσιακά μέσα ήταν αδύνατον να απαντηθούν.

Ο Π. Παναγιωτόπουλος ("Πολιτικός κομφορμισμός και εναλλακτική γνώση. Η νέα αρχαιολατρία, το new age και η ναρκισσιστική χειραφέτηση", στο Όψεις του σύγχρονου ορθολογισμού. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Μωραΐτη, 2005) παρατηρεί ότι "ο κεντρικός πυρήνας αυτής της εναλλακτικής και αντιστασιακής, κατά τα λεγόμενά της, τοποθέτησης μπορεί να αποδοθεί ως εξής: η υπεροχή των αρχαίων Ελλήνων -συνεπώς και των Ελλήνων στο σύνολό τους- είναι σήμερα αφανής, ή καλύτερα, συγκαλυμμένη. Με παρόμοιο τρόπο που είναι συγκαλυμμένο το μέλλον του πολιτικού μέσα στο ίδιο το άτομο ή η απελευθερωτική δύναμη της φανταστικής πλευράς του ανθρώπου.

Αυτό που μας λέει η νέα αρχαιολατρία, συνεχίζει ο Παναγιωτόπουλος, είναι πως η παραδεδομένη σχολική αρχαιοκεντρική διδασκαλία κρύβει περισσότερα απ' όσα φανερώνει και ότι η κοσμοϊστορική αξία της φυλής προδίδεται από την εθνική ρητορεία και τους θεσμικούς της εκφραστές. Οι αναγνώστες συναφών εντύπων και αυτοτελών εκδόσεων, το κοινό που προνομιακά επιλέγεται ως διαφημιστικός στόχος διαφοροποιείται από αυτούς τους περιορισμούς. Οι αναγνώστες των "αιρετικών" κειμένων και οι τηλεθεατές των αποκαλυπτικών εκπομπών κατατάσσουν τους εαυτούς τους στους εξεγερμένους της νόησης. Σε αυτούς που ασχολούνται με την αληθινή ιστορία και την παγκόσμια εξουσία -που πάντοτε παρουσιάζεται ενιαία, σκόπιμη και ανθελληνική- ενεργοποιώντας την απελευθερωτική μηχανική της αναζήτησης, τον explorer των κρυφών γνώσεων και το αίτημα ενός αύριου απαλλαγμένο από το ψεύτικο παρόν.

Το αίτημα για το νέο, το καινοτόμο και το ριζικά διαφορετικό φωλιάζει στην ελληνομάθεια, στην ελληνική αγωγή και σε μια γνώση για το απώτατο παρελθόν μας. Είναι πράγματι εντυπωσιακό ότι η αρχαιολατρική τάση αυτοσυστήνεται -στο σύστημα αυτό αλλά και στην ευρύτερη φιλολογία- μέσα από τη ρητορική της αμφισβήτησης. Η τάξη, η ορθή δόξα, η εθνική κοινοτοπία και η συναίνεση γύρω από την ελληνική καταγωγική μας υπεροχή μοιάζουν να υποχωρούν μπροστά στον αιρετικό προσανατολισμό και την αποκάλυψη που μπορεί να προέλθει από την εσωτερική αναζήτηση: αυτό που στην αργκό της διάκρισης αποκαλείται "ψάξιμο"...

Η αρχαιολατρία αναπτύσσεται μεν πάνω στον στερεοποιημένο εθνικό μύθο και αντλεί τους πρωταρχικούς της πόρους από την κοινή ιδεολογική συνισταμένη, αλλά η δύναμή της κρύβεται αλλού. Στην ικανότητά της, μέσα ακριβώς από τον συντηρητικό εθνικό μύθο, να αναδύεται το ιδεολόγημα της εναλλακτικής ζωής, της γνωστικής περιέργειας και μίας εν γένει αμφισβήτησης. Ο τρόπος με τον οποίο παράγεται σήμερα η ατομικότητα, που αρθρώνεται με το πολιτικά ορθό αλλά και με τον δίδυμο αντίπαλό του, δηλαδή τον πολιτικό και κοινωνικό κομφορμισμό, η σχέση του με την κοινωνία, με τη συνύπαρξη, με το ιερό, με την κατανάλωση, με την τεχνολογία, όλα προκύπτουν αβίαστα ως θεματολόγιο της νέας αρχαιολατρίας.... Η Ακρόπολη των Αθηνών κρύβει πολύ λιγότερα από τον Όλυμπο, η Αταλάντη είναι πιο πλούσια από τη Βεργίνα, η κρυφή πλευρά της Σελήνης, σαφώς επικοισμένη από Έλληνες, είναι μερικοί παραδειγματικοί τόποι αλήθειας. Εγωγήινοι, κρυμμένες αρχαίες ελληνικές φυλές, παραμελημένα τεκμήρια, βάσεις που αναπτύσσεται η υπερτεχνολογία κρύβονται πάντα κάπου αλλού από εκεί που διδάσκουν οι αρχαιολόγοι και οι σύγχρονοι κοσμοπολίτες.

Ο Παναγιωτόπουλος ερμηνεύει το νέο αυτό ρεύμα τριπλά. Καταρχάς, στη βάση ότι "βρισκόμαστε μπροστά σε ένα εκτεταμένο φαινόμενο που προκύπτει από μία ιδεολογία μερική μεν, εξαιρετικά μολυσματική δε. Η μερικότητα μιας τόσο εναλλακτικής και ανορθολογικής δομής, που αποτελεί θεμελιακό στοιχείο της μολυσματικότητάς της, ενισχύεται από το γεγονός ότι ο λόγος αυτός δεν εμφανίζεται ούτε δεσμευτικός για το υποκείμενο ούτε συγκρουσιακός στο επίπεδο των πολιτικών ταυτίσεων. Η εναλλακτική ιδεολογία μεταχειρίζεται και αξιοποιεί τα ιδιώματα της Διαφοράς χωρίς να προκαλεί οργανωτικές εξαρτήσεις ή πολιτικές ρωγμές και κοινωνικές συσπειρώσεις. Μπορείς να πιστεύεις στον Δία, χωρίς να υποτάσσεσαι σε κάποια αρχαιοελληνική χρηστοήθεια. Διότι, και αν ακόμη υπάρχει τέτοια, αυτή δεν αντιβαίνει τα κοινά πρότυπα του σήμερα. Αντιθέτως, προσδοκά στη ριζική τους ανάπτυξη, μιας και η αρχαιολατρική εναλλακτικότητα συμπιέζει και οικειοποιείται τον ιστορικό χρόνο και τα πολιτισμικά του παράγωγα κατά τη δική της βούληση.

Τέλος, η νέα αρχαιολατρία προωθεί μια συνθήκη χειραφέτησης για το άτομο. Ένα άτομο όμως που περιορίζεται στην ιδιότητα του νάρκισσου καταναλωτή, ο οποίος χειραφετείται από τον συμπεριφορικό και γνωστικό φορμαλισμό, στο μέτρο που αναζητά διεύρυνση των ιδιωτικών απολαύσεων και μόνον. Προάγει δηλαδή έναν απελεύθερο ατομικό νου, που δεν οργανώνει θετικά τις ελευθερίες του και που μοιάζει αδύναμος να αμφισβητήσει τις μείζονες στερεοτυπικές αρχές της κοινωνικής οργάνωσης. Η υπεροχή των Ελλήνων, ο ανερυθρίαστος ρατσισμός, η αποδοχή της κοινωνικής ιεράρχησης και της ανισότητας, η αδιαφορία για το πολιτικό πεδίο, συλλειτουργούν με την απορητική αντιμετώπιση της καθιερωμένης γνώσης, με μία κουλτούρα διαφωνίας, με τον νοητικό πειραματισμό, με τη γενναιοδωρία της επιστημονικής φαντασίας και του οραματισμού..."

Για τη διαχείριση των κλασικών: επιλεγόμενα

Και ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τον Συκουτρή που δείχνει ότι τα προβλήματα της αρχαιοκριτικής δεν είναι νέα.

Καὶ ὅμως ὀφείλομεν νὰ ὁμολογήσωμεν ὅτι παρ' ἡμῖν ἡ ἀρκετὰ ἐντατικὴ ἐνασχόλησις μὲ τοὺς ἀρχαίους δὲν ἔφερε τοὺς καρπούς, ποὺ ἐπεριμέναμεν, ἀναλόγους πρὸς τὰς καταβληθείσας προσπαθείας. Παρέμεινεν -ἄν ὄχι τ ε λ ε ί ω ς, ὅπως ὑποστηρίζεται- πάντως ὅμως κατὰ μέγιστον μέρος δι' ἡμᾶς γνῶσις καὶ ἐκμάθησις τοῦ γράμματος μᾶλλον, παρὰ προσοικείωσις καὶ δημιουργικὴ ἐπεξεργασία τοῦ πνεύματος τοῦ ἀρχαίου πολιτισμοῦ. Μίαν ἀναγέννησιν πολιτισμικὴν δὲν παρήγαγε παρ' ἡμῖν ἡ κλασσική παιδεία, καὶ πρέπει κανεὶς νὰ δαπανήσῃ καὶ προσπάθειαν πολλὴν καὶ ὅλον τὸ ἀπόθεμα τῆς καλῆς θελήσεώς του, διὰ ν' ἀνεύρῃ ἴχνη τινὰ ἀνθρωπιστικῆς της ἐπιδράσεως εἰς τὸν πνευματικόν μας βίον τοῦ παρελθόντος αἰῶνος.

Οἱ μαθηταὶ οὐδέποτε κατόρθωσαν ν' ἀνακαλύψουν τὰς ὡραιοτάτας ἐκείνας, τὰς ὁποίας ἀπεστήθιζον ἀπὸ τὸ ἐγχειρίδιον γραμματολογίας, πολὺ δὲ ὀλιγώτερον νὰ τὰς αἰσθανθοῦν. Καὶ οἱ διδάσκαλοί των εἰς τὰ γυμνάσια δὲν ἠμποροῦσαν ὑπὲρ αὐτῶν οὔτε νὰ τοὺς διαφωτίσουν οὔτε νὰ τοὺς θερμάνουν. ...

Τὸ ἀποτέλεσμα ἦτο ὅτι οἱ μορφωμένοι μας διέβλεπαν εἰς τὴν γραμματικὴν ἐκμάθησιν τῆς ἀρχαίας γλώσσης εἴτε μυστηριώδους τινος καὶ θαυματουργοῦ δυνάμεως πρόσκτησιν, τῆς ὁποίας ἡ μόνη ἀξία -εἰς τὴν ἀντίληψίν των- ἦτο ὁ κόπος ποὺ κατέβαλλον δι' αὐτὴν καὶ ἡ εὐλαβὴς προσατένησις τῶν ἄλλων πρὸς τὸν ἀποκτήσαντα τὴν γνῶσιν αὐτὴν,-εἴτε χάσιμον χρόνου ἄσκοπον. Καὶ τὰ δύο ἀλλότροια τοῦ σκοποῦ τῆς ἀνθρωπιστικῆς παιδείας. Ἡ μεγάλη πλειονότης ἀπέφευγε νὰ ἀνοίξῃ κανένα ἀπὸ τοὺς "συγγραφεῖς" τοῦ σχολείου κατόπιν, ἀφοῦ δὲν εἶχαν τίποτε νὰ τῆς δώσουν. Ὅσοι δὲ τοὺς ἄνοιγαν καὶ κατόπιν, -καὶ ἦσαν ἀρκετοί- ἐδοκίμαζαν βεβαίως ἀληθινὴν εὐφροσύνην ἀπὸ τὴν ἀνάγνωσίν των, ἀλλ' εὐφροσύνην, ποὺ δημιουργεῖ αὐτὴ ἡ ἐνασχόλησις τοῦ πνεύματος, ἀνεξαρτήτως τοῦ ἀντικειμένου τῆς ἐνασχολήσεως, ἀνάλογον μὲ τὴν καλαισθητικὴν συγκίνησιν τοῦ μαθηματικοῦ ἐνώπιον τῶν ἥκιστα αἰσθητικῶν ἐξισώσεών του.

[Ι. Συκουτρής, Ἐπιλεγόμενα εἰς τὸ ἔργον του Th. Zielinsky Ἡμεῖς καὶ οἱ ἀρχαῖοι, σελ. 104-105. Στο Μελέται καὶ ἄρθρα. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Μωραΐτη 1956].

Για τη διαχείριση των κλασικών (2)

Στο ίδιο πνεύμα με τον Χριστίδη και στον ίδιο κειμενικό τόπο αλλά πιο "επιθετικός", ο Claude Brixhe (καθηγ. στο Πανεπ. Nancy), σχολιάζει τις κοινωνικές παραμέτρους που καθόρισαν τον ρόλο των κλασικών γραμμάτων στη γαλλική εκπαίδευση. Οι αναλογίες ωστόσο με την ελληνική πραγματικότητα είναι προφανείς:

"...Σε κάθε εγχείρημα μεταρρύθμισης ακούμε να μιλούν προσωπικότητες, που η θέση τους στην πανεπιστημιακή ή ακαδημαϊκή ιεραρχία τους νομιμοποιεί να πάρουν τον λόγο. Ακούμε, όπως είναι αναμενόμενο, τους εκπροσώπους των σωματειακών ενώσεων οι οποίες, στη δευτεροβάθμια ή την ανώτατη εκπαίδευση, λειτουργούν ως ομάδες πίεσης: (APLAES, CNARELA, APL, SEL, κλπ).

Ο ακαδημαϊκός κόσμος φαίνεται να ζει ένα είδος αιωνιότητας και η ιεράρχηση των αντικειμένων μέσα σ' αυτόν είναι εντυπωσιακά σταθερή. Η τάξη στην οποία ανατράφηκαν οι "εκλεκτοί" των κλασικών γραμμάτων και με την οποία συνδέονται περιελάμβανε "φυσικά" τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά, που η νομιμότητά τους ούτε καν συζητιόταν. Και αντιλαμβάνεται κανείς ότι αισθάνονται μερικές φορές την εξέλιξη σαν να πλησιάζει το τέλος του κόσμου: τολμούν, αυτοί, να "προσβάλλουν" το απρόσβλητο...

Όπως οι γιατροί προασπίζουν τα συμφέροντά τους εν ονόματι της καλής δημόσιας υγείας και οι σιδηροδρομικοί κάνουν το ίδιο για την ποιότητα της δημόσιας υπηρεσίας μεταφορών, έτσι και οι καθηγητές των κλασικών γλωσσών τείνουν να εκλογικεύουν ηθικά και να γενικεύουν τις διεκδικήσεις τους. Υπερασπίζονται τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά καταρχήν ως στοιχεία της κληρονομιάς μας: "Είναι αδύνατο να διαθέτει κανείς κουλτούρα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ή απλά και μόνο κουλτούρα, αν αγνοεί τα έργα του εκλεκτού λαού των θεών, ο οποίος είναι πρωτεργάτης της σκέψης μας, του πολιτισμού μας, των τεχνών μας", διαβάζουμε στον πρόλογο ενός έργου που συντάχθηκε στον Μεσοπόλεμο, αλλά κυκλοφορούσε και χρησιμοποιόταν ακόμη κατά τη δεκαετία του '60 (Georgin, 1960. Hellas III. Manuel grec. 11η έκδ. Παρίσι, Hatier, σελ. 7)...

Η συζήτηση εξελίσσεται σε κλίμα που συνοδεύεται από την οικονομική και κοινωνική απαξίωση των καθηγητικών επαγγελμάτων, γεγονός που δεν μπορεί παρά να επιτείνει την οξύτητα των εμπλεκομένων. Ο καθηγητής των κλασικών γλωσσών βρίσκεται λίγο-πολύ στη θέση του ιερέα που βλέπει τις εκκλησίες και τα ιεροδιδασκαλεία να αδειάζουν και αμφιβάλλει σοβαρά για την αναπαραγωγή του κόσμου που ο ίδιος ενσαρκώνει. ... Στο πλαίσιο αυτό τα προασπιζόμενα συμφέροντα δεν είναι καθόλου οικονομικής φύσης, αλλά συμβολικής: μια ομάδα υπερασπίζεται τη θέση της στον κοινωνικό χώρο. Μέσω της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής υπερασπίζεται τη συμβολή της τόσο σε μια κουλτούρα όσο και αυτό που τη διαφοροποιεί, κατ' επέκταση την αξία της (Bourdieu, 2002. Interventions 1961-2001. Μασαλία: Agone, σελ. 209).

Στόχος μου μέχρι εδώ δεν είναι προφανώς να αμφισβητήσω ότι οι κλασικές γλώσσες ανήκουν στην κληρονομιά μας -αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός- αλλά να υπογραμμίσω ότι η εν λόγω κληρονομιά είναι κοινωνικά σημαδεμένη. Ούτε να υποβάλω σε κριτική τα επιχειρήματα που προβάλλονται, αλλά να κατανομάσω μερικά από αυτά, με τον προφανή κινδυνο να διαφανεί η πιθανή τους αφέλεια....

Είναι γνωστό ότι [τα ελληνικά] δεν αντιστοιχούσαν μόνο στη γλώσσα, αλλά και στον υλικό και πνευματικό πολιτισμό των Ελλήνων. Αλλά, όπως άλλοτε οι Ρωμαίοι, οι σημερινοί υπερασπιστές των ελληνικών δεν ενδιαφέρονται προφανώς για τους σύγχρονους Έλληνες αλλά για τους Έλληνες του παρελθόντος....Η ελληνική για την οποία γίνεται λόγος είναι η αττική διάλεκτος, αλλά οι συμμετέχοντες στη συζήτηση τις περισσότερες φορές δεν το ομολογούν και υποψιάζομαι ότι ορισμένοι από αυτούς δεν το συνειδητοποιούν καν. Υπάρχει μια "ιεράρχηση", πλήρως εσωτερικευμένη, τομέων και αντικειμένων. Υπάρχουν αντικείμενα "σημαντικά" και άλλα "ασήμαντα": αγνοώντας πιθανόν ότι πριν την εξάπλωση της αττικής ως γλώσσας κοινής, η ελληνική εμφανιζόταν αποκλειστικά με τη μορφή διαλέκτων, ένας ψευδοειδικός του υπουργείου είχε την αλαζονεία μια ημέρα να αντιμετωπίσει το αίτημα αναγνώρισης μιας ομάδας ελληνικής διαλεκτολογίας του Πανεπιστημίου του Nancy με "αρνητική εισήγηση. Επιστήμη περιορισμένη, συνυφασμένη με τις ενασχολήσεις του διδάσκοντος".

Πράγματι, με αφετηρία το πολιτισμικό και πολιτικό γόητρο της κλασικής Αθήνας διαμορφώθηκε στο φαντασιακό του ελληνιστή ένα ιδεολογικό σχήμα στο οποίο η αττική, μία διάλεκτος ανάμεσα στις άλλες από γλωσσολογική άποψη, κατέχει σχεδόν τη θέση της πρότυπης γαλλικής, αυτής που διδάσκει ο δάσκαλος ή ο καθηγητής, πεπεισμένος ότι η γλώσσα του είναι η γλώσσα, ενώ οι ελληνικές διάλεκτοι κατέχουν τη θέση των γαλλικών διαλέκτων με τις υπόρρητα αρνητικές συνδηλώσεις που τις συνοδεύουν. Όπως η γαλλική των σχολείων μας, έτσι και η αττική είναι η μη διάλεκτος, που λειτουργεί ως είδος νόρμας ή τουλάχιστον ως σημείο αναφοράς."

Για τη διαχείριση των κλασικών (1)

Ένας από τους λόγους για τον οποίο οι προτάσεις για την "αναβίωση", το "ζωντάνεμα" και, γενικότερα, για την "ευχάριστη" διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στην εκπαίδευση έχουν μετατραπεί σε φλυαρία, με αποκλειστικά κερδισμένους τους εισηγητές τους, είναι ότι "η σχετική συζήτηση για τη διαχείριση των κλασικών γλωσσών και της κλασικής παράδοσης παρακάμπτει τους κοινωνικούς καθορισμούς αυτής της διαχείρισης".

Ο αλησμόνητος Α.-Φ. Χριστίδης κάποτε έγραφε ότι: η ίδια η έννοια του κλασικού υποβάλλει και ετυμολογικά (λατ. classis, γαλλ. classe) το βαθύτατα ιδεολογικό –και άρα κοινωνικό της- περιεχόμενο: κλασικό είναι ό,τι αξιολογείται ως σταθερό σημείο αναφοράς. Αυτή ακριβώς η σταθερότητα του κλασικού εγκυμονεί τον κίνδυνο της ιστορικής "αποστείρωσής" του -της συγκάλυψης ή απλά της λήθης της κοινωνικο-ιστορικής σχετικότητάς του. Οι αξιολογήσεις που ορίζουν τον χώρο του κλασικού είναι κοινωνικές αξιολογήσεις, που "διαβάζουν" το παρελθόν με βάση τις ανάγκες του παρόντος. Ενός παρόντος το οποίο δεν είναι μονολιθικό και αδιαίρετο, αλλά αποκτά τη φυσιογνωμία του από τους κυρίαρχους κοινωνικούς σχηματισμούς και την ιδεολογία τους, στο πλαίσιο της εκάστοτε ιστορικής συγκυρίας...

Ποιες είναι σήμερα οι κοινωνικές/ιδεολογικές παράμετροι που οδηγούν σε αυτό που ονομάζεται επαναληπτικά "κρίση των κλασικών σπουδών", στις οποίες βέβαια συμπεριλαμβάνονται και οι κλασικές γλώσσες και η διδασκαλία τους; Πρόκειται άραγε για ένα σύμπτωμα του τέλους ενός υπερφίαλου, ευρωπαϊκού εθνοκεντρισμού -ή απλά ευρωκεντρισμού-, όπως το θέλουν οι μεταμοντέρνοι απολογητές της πολυπολιτισμικότητας; Και πώς στοιχίζεται -θετικά ή αρνητικά- αυτή η υποθετικά ανοιχτή αντίληψη "ισότιμων" πολιτισμικών ψηφίδων με το πολιτισμικό-γεωπολιτικό- και κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής; Απλά και ωμά: ποια είναι τα πολιτικά και κοινωνικά περιεχόμενα που οδηγούν στην "κρίση των κλασικών σπουδών"; Και πώς υπερασπίζεται κανείς αυτό το πολιτισμικό κεφάλαιο, χωρίς την καταφυγή σε μια κατανοητή αλλά μυθοποιητική και γι' αυτό συντηρητική και άγονη νοσταλγία;