Drop Down MenusCSS Drop Down MenuPure CSS Dropdown Menu
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Χριστίδης. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Χριστίδης. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Σάββατο, Οκτωβρίου 03, 2009

Για τη διαχείριση των κλασικών (2)



Στο ίδιο πνεύμα με τον Χριστίδη και στον ίδιο κειμενικό τόπο αλλά πιο "επιθετικός", ο Claude Brixhe (καθηγ. στο Πανεπ. Nancy), σχολιάζει τις κοινωνικές παραμέτρους που καθόρισαν τον ρόλο των κλασικών γραμμάτων στη γαλλική εκπαίδευση. Οι αναλογίες ωστόσο με την ελληνική πραγματικότητα είναι προφανείς:

"...Σε κάθε εγχείρημα μεταρρύθμισης ακούμε να μιλούν προσωπικότητες, που η θέση τους στην πανεπιστημιακή ή ακαδημαϊκή ιεραρχία τους νομιμοποιεί να πάρουν τον λόγο. Ακούμε, όπως είναι αναμενόμενο, τους εκπροσώπους των σωματειακών ενώσεων οι οποίες, στη δευτεροβάθμια ή την ανώτατη εκπαίδευση, λειτουργούν ως ομάδες πίεσης: (APLAES, CNARELA, APL, SEL, κλπ).

Ο ακαδημαϊκός κόσμος φαίνεται να ζει ένα είδος αιωνιότητας και η ιεράρχηση των αντικειμένων μέσα σ' αυτόν είναι εντυπωσιακά σταθερή. Η τάξη στην οποία ανατράφηκαν οι "εκλεκτοί" των κλασικών γραμμάτων και με την οποία συνδέονται περιελάμβανε "φυσικά" τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά, που η νομιμότητά τους ούτε καν συζητιόταν. Και αντιλαμβάνεται κανείς ότι αισθάνονται μερικές φορές την εξέλιξη σαν να πλησιάζει το τέλος του κόσμου: τολμούν, αυτοί, να "προσβάλλουν" το απρόσβλητο...

Όπως οι γιατροί προασπίζουν τα συμφέροντά τους εν ονόματι της καλής δημόσιας υγείας και οι σιδηροδρομικοί κάνουν το ίδιο για την ποιότητα της δημόσιας υπηρεσίας μεταφορών, έτσι και οι καθηγητές των κλασικών γλωσσών τείνουν να εκλογικεύουν ηθικά και να γενικεύουν τις διεκδικήσεις τους. Υπερασπίζονται τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά καταρχήν ως στοιχεία της κληρονομιάς μας: "Είναι αδύνατο να διαθέτει κανείς κουλτούρα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ή απλά και μόνο κουλτούρα, αν αγνοεί τα έργα του εκλεκτού λαού των θεών, ο οποίος είναι πρωτεργάτης της σκέψης μας, του πολιτισμού μας, των τεχνών μας", διαβάζουμε στον πρόλογο ενός έργου που συντάχθηκε στον Μεσοπόλεμο, αλλά κυκλοφορούσε και χρησιμοποιόταν ακόμη κατά τη δεκαετία του '60 (Georgin, 1960. Hellas III. Manuel grec. 11η έκδ. Παρίσι, Hatier, σελ. 7)...

Η συζήτηση εξελίσσεται σε κλίμα που συνοδεύεται από την οικονομική και κοινωνική απαξίωση των καθηγητικών επαγγελμάτων, γεγονός που δεν μπορεί παρά να επιτείνει την οξύτητα των εμπλεκομένων. Ο καθηγητής των κλασικών γλωσσών βρίσκεται λίγο-πολύ στη θέση του ιερέα που βλέπει τις εκκλησίες και τα ιεροδιδασκαλεία να αδειάζουν και αμφιβάλλει σοβαρά για την αναπαραγωγή του κόσμου που ο ίδιος ενσαρκώνει. ... Στο πλαίσιο αυτό τα προασπιζόμενα συμφέροντα δεν είναι καθόλου οικονομικής φύσης, αλλά συμβολικής: μια ομάδα υπερασπίζεται τη θέση της στον κοινωνικό χώρο. Μέσω της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής υπερασπίζεται τη συμβολή της τόσο σε μια κουλτούρα όσο και αυτό που τη διαφοροποιεί, κατ' επέκταση την αξία της (Bourdieu, 2002. Interventions 1961-2001. Μασαλία: Agone, σελ. 209).

Στόχος μου μέχρι εδώ δεν είναι προφανώς να αμφισβητήσω ότι οι κλασικές γλώσσες ανήκουν στην κληρονομιά μας -αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός- αλλά να υπογραμμίσω ότι η εν λόγω κληρονομιά είναι κοινωνικά σημαδεμένη. Ούτε να υποβάλω σε κριτική τα επιχειρήματα που προβάλλονται, αλλά να κατανομάσω μερικά από αυτά, με τον προφανή κινδυνο να διαφανεί η πιθανή τους αφέλεια....

Είναι γνωστό ότι [τα ελληνικά] δεν αντιστοιχούσαν μόνο στη γλώσσα, αλλά και στον υλικό και πνευματικό πολιτισμό των Ελλήνων. Αλλά, όπως άλλοτε οι Ρωμαίοι, οι σημερινοί υπερασπιστές των ελληνικών δεν ενδιαφέρονται προφανώς για τους σύγχρονους Έλληνες αλλά για τους Έλληνες του παρελθόντος....Η ελληνική για την οποία γίνεται λόγος είναι η αττική διάλεκτος, αλλά οι συμμετέχοντες στη συζήτηση τις περισσότερες φορές δεν το ομολογούν και υποψιάζομαι ότι ορισμένοι από αυτούς δεν το συνειδητοποιούν καν. Υπάρχει μια "ιεράρχηση", πλήρως εσωτερικευμένη, τομέων και αντικειμένων. Υπάρχουν αντικείμενα "σημαντικά" και άλλα "ασήμαντα": αγνοώντας πιθανόν ότι πριν την εξάπλωση της αττικής ως γλώσσας κοινής, η ελληνική εμφανιζόταν αποκλειστικά με τη μορφή διαλέκτων, ένας ψευδοειδικός του υπουργείου είχε την αλαζονεία μια ημέρα να αντιμετωπίσει το αίτημα αναγνώρισης μιας ομάδας ελληνικής διαλεκτολογίας του Πανεπιστημίου του Nancy με "αρνητική εισήγηση. Επιστήμη περιορισμένη, συνυφασμένη με τις ενασχολήσεις του διδάσκοντος".

Πράγματι, με αφετηρία το πολιτισμικό και πολιτικό γόητρο της κλασικής Αθήνας διαμορφώθηκε στο φαντασιακό του ελληνιστή ένα ιδεολογικό σχήμα στο οποίο η αττική, μία διάλεκτος ανάμεσα στις άλλες από γλωσσολογική άποψη, κατέχει σχεδόν τη θέση της πρότυπης γαλλικής, αυτής που διδάσκει ο δάσκαλος ή ο καθηγητής, πεπεισμένος ότι η γλώσσα του είναι η γλώσσα, ενώ οι ελληνικές διάλεκτοι κατέχουν τη θέση των γαλλικών διαλέκτων με τις υπόρρητα αρνητικές συνδηλώσεις που τις συνοδεύουν. Όπως η γαλλική των σχολείων μας, έτσι και η αττική είναι η μη διάλεκτος, που λειτουργεί ως είδος νόρμας ή τουλάχιστον ως σημείο αναφοράς."

Πέμπτη, Οκτωβρίου 01, 2009

Για τη διαχείριση των κλασικών (1)




Ένας από τους λόγους για τον οποίο οι προτάσεις για την "αναβίωση", το "ζωντάνεμα" και, γενικότερα, για την "ευχάριστη" διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στην εκπαίδευση έχουν μετατραπεί σε φλυαρία, με αποκλειστικά κερδισμένους τους εισηγητές τους, είναι ότι "η σχετική συζήτηση για τη διαχείριση των κλασικών γλωσσών και της κλασικής παράδοσης παρακάμπτει τους κοινωνικούς καθορισμούς αυτής της διαχείρισης".

Ο αλησμόνητος Α.-Φ. Χριστίδης κάποτε έγραφε ότι: η ίδια η έννοια του κλασικού υποβάλλει και ετυμολογικά (λατ. classis, γαλλ. classe) το βαθύτατα ιδεολογικό –και άρα κοινωνικό της- περιεχόμενο: κλασικό είναι ό,τι αξιολογείται ως σταθερό σημείο αναφοράς. Αυτή ακριβώς η σταθερότητα του κλασικού εγκυμονεί τον κίνδυνο της ιστορικής "αποστείρωσής" του -της συγκάλυψης ή απλά της λήθης της κοινωνικο-ιστορικής σχετικότητάς του. Οι αξιολογήσεις που ορίζουν τον χώρο του κλασικού είναι κοινωνικές αξιολογήσεις, που "διαβάζουν" το παρελθόν με βάση τις ανάγκες του παρόντος. Ενός παρόντος το οποίο δεν είναι μονολιθικό και αδιαίρετο, αλλά αποκτά τη φυσιογνωμία του από τους κυρίαρχους κοινωνικούς σχηματισμούς και την ιδεολογία τους, στο πλαίσιο της εκάστοτε ιστορικής συγκυρίας...

Ποιες είναι σήμερα οι κοινωνικές/ιδεολογικές παράμετροι που οδηγούν σε αυτό που ονομάζεται επαναληπτικά "κρίση των κλασικών σπουδών", στις οποίες βέβαια συμπεριλαμβάνονται και οι κλασικές γλώσσες και η διδασκαλία τους; Πρόκειται άραγε για ένα σύμπτωμα του τέλους ενός υπερφίαλου, ευρωπαϊκού εθνοκεντρισμού -ή απλά ευρωκεντρισμού-, όπως το θέλουν οι μεταμοντέρνοι απολογητές της πολυπολιτισμικότητας; Και πώς στοιχίζεται -θετικά ή αρνητικά- αυτή η υποθετικά ανοιχτή αντίληψη "ισότιμων" πολιτισμικών ψηφίδων με το πολιτισμικό-γεωπολιτικό- και κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής; Απλά και ωμά: ποια είναι τα πολιτικά και κοινωνικά περιεχόμενα που οδηγούν στην "κρίση των κλασικών σπουδών"; Και πώς υπερασπίζεται κανείς αυτό το πολιτισμικό κεφάλαιο, χωρίς την καταφυγή σε μια κατανοητή αλλά μυθοποιητική και γι' αυτό συντηρητική και άγονη νοσταλγία;

Δευτέρα, Φεβρουαρίου 11, 2008

Η αρχαία ελληνική γλώσσα στο Γυμνάσιο


Η κριτική μάθηση, αν και διατυπώνεται συχνά ως επιδιωκόμενος σκοπός στα προγράμματα σπουδών της Δ.Ε. για τα αρχαία ελληνικά, στην πράξη αποδεικνύεται κενή φράση. Στην 1η, για παράδειγμα, ενότητα ("Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο") του νέου εγχειριδίου "Αρχαία ελληνική γλώσσα" της Α' Γυμνασίου εκπλήσσει τον αναγνώστη ο μεροληπτικός τρόπος με τον οποίο συστήνεται η αρχαιοελληνική γλώσσα. Σάμπως να μην υπήρξε ζωντανή, που δεν μιλήθηκε από πραγματικούς ανθρώπους, μένοντας ανέπαφη από τις οποιεσδήποτε σχέσεις της με άλλες γλώσσες της λεκάνης της Μεσογείου.

Σε κανένα σημείο της σχετικής ενότητας ο μαθητής δεν θα πληροφορηθεί για τις επαφές, τα δάνεια, το τί γενικότερα πήρε η αρχαία ελληνική από άλλες γλώσσες. Αντίθετα, μέσα από κοινότοπα παραδείγματα (λ.χ. το κείμενο Ζολώτα), αποκλειστική έμφαση δίνεται στο τί έδωσε η αρχαία τόσο στη νέα ελληνική όσο και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Όλες επίσης οι σχετικές ασκήσεις και δραστηριότητες είναι μονοσήμαντα προσανατολισμένες προς την α-νιστόρητη κατεύθυνση της "καθαρότητας" της αρχαίας ελληνικής.

Ο υποψιασμένος δάσκαλος μπορεί να ανατρέξει στην "Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας" του Α.-Φ. Χριστίδη, κεφ. 7. "Η αρχαία ελληνική και οι επαφές της με άλλες γλώσσες", όπου αναφέρονται, μεταξύ άλλων, τα εξής:

σσ. 166 κ.ε.: Ήδη από τα πρώτα κείμενα της ελληνικής γλώσσας (τα κείμενα της γραμμικής Β, που χρονολογούνται στον 14-13 αιώνα π.Χ.) βρίσκουμε λέξεις που είναι δάνειες από τους παλιούς ανατολικούς πολιτισμούς της Μεσογείου με τους οποίους είχαν επαφές οι Μυκηναίοι. Έτσι, στα κείμενα της γραμμικής Β βρίσκουμε τις λέξεις ku-mi-no = αρχαίο ελληνικό "κύμινον", sa-sa-ma = "σάσαμον", σουσάμι, ku-ru-so = "χρυσός", ki-to = "χιτών". Όλες αυτές οι λέξεις είναι δάνεια από σημιτικές γλώσσες που μιλιούνταν στην Ανατολή.
[...] Στην Ανατολή και ειδικότερα στη Μικρά Ασία, μιλιούνταν και άλλες γλώσσες με τις οποίες συναντήθηκε η ελληνική (η γλώσσα της Καρίας, στη νοτιοδυτική ακτή της Μ. Ασίας), η λυδική (η γλώσσα της Λυδίας, στη δυτική ακτή της Μ. Ασίας, θυμηθείτε τον περίφημο βασιλιά Κροίσο), η φρυγική (η γλώσσα της Φρυγίας, θυμηθείτε τον περίφημο βασιλιά Μίδα), η λυκική (η γλώσσα της Λυκίας, στη νοτιοδυτική Μ. Ασία). Φρυγικό, πιθανότατα, δάνειο της αρχαίας ελληνικής είναι η λέξη τάπης, χαλί. Στα ελληνιστικά χρόνια οι λαοί που μιλούν τις γλώσσες αυτές γίνονται υπήκοοι των ελληνικών βασιλείων της Ανατολής. Σιγα σιγά εξελληνίζονται, εγκαταλείπουν δηλαδή τις μητρικές τους γλώσσες και έτσι οι γλώσσες αυτές χάνονται. [...] Από την αιγυπτιακή γλώσσα μπήκαν στην ελληνική γλώσσα οι λέξεις "ίρις", κόρη του ματιού, και η λέξη "πάπυρος". [...] Οι λέξεις "πέπερι", πιπέρι, και "όρυζα", ρύζι, είναι, πιθανότατα, δάνεια που άντλησε η ελληνική γλώσσα (με έμμεσες και όχι άμεσες επαφές) από τις γλώσσες της Ινδίας. [...] Οι λέξεις "ρόδον" και "τόξον" είναι πιθανότατα ιρανικής, δηλαδή περσικής προέλευσης και εμφανίζονται ήδη στα μυκηναϊκά χρόνια. [...] Η υποταγή των Ελλήνων στους Ρωμαίους θα σημάνει μια σημαντική εισροή δανείων (όπως θα γίνει πολύ αργότερα με την οθωμανική κατάκτηση): "κουστωδία", "σπίτι", "καντήλα", "πόρτα", "τάβλα", "κάστρο", "παλάτι", "άσπρος", "πουλί", "στράτα", κ.ά. Στις λέξεις "αποθηκάριος", "βιβλιοθηκάριος" "κρύβεται" η λατινική κατάληξη -arius.

σ. 173-174: Ο γλωσσικός δανεισμός είναι γέννημα της ιστορίας - των επαφών δηλαδή ανάμεσα στους λαούς.

Ο δανεισμός δεν "χαλάει" τη γλώσσα. Τα δάνεια πάντα γίνονται κομμάτι της γλώσσας που τα "εισάγει".

[...] Η αρχαία ελληνική γλώσσα δανείστηκε από άλλες γλώσσες και δάνεισε σε άλλες γλώσσες. Σε αρκετές περιπτώσεις η επαφή με την ελληνική γλώσσα οδήγησε ομιλητές άλλων γλωσσών στην εγκατάλειψη της μητρικής τους γλώσσας, στον εξελληνισμό τους.