το chatting στην αρχαιότητα

Ήταν γνωστό το διαδικτυακό "κουβεντολόι" (chatting) μεταξύ των ψηφιακών αυτόχθονων στην αρχαιότητα; Στην επόμενη σχεδιαστική αναπαράσταση (εικόνα 1), από μια μελανόμορφη υστεροαρχαϊκή πελίκη του 510 π.Χ. (εικόνα 2), τρεις Αθηναίοι κάνουν chatting: απεικονίζονται καθιστοί, αριστερά, ένας έφηβος και ένας γενειοφόρος άνδρας, ενώ δεξιά ένα αγόρι είναι όρθιο. Και οι τρεις κοιτάζουν προς τα πάνω, με το βλέμμα στραμμένο σε ένα πουλί που πετάει πάνω από τα κεφάλια τους. Από τις επιγραφές που βγαίνουν από το στόμα τους καταλαβαίνουμε ότι ο έφηβος φωνάζει "ΙΔΟ ΧΕΛΙΔΟΝ = ἰδού χελιδών" [δες ένα χελιδώνι], ο άνδρας συμφωνεί "ΝΕ ΤΟΝ ΗΕΡΑΚΛΕΑ = νὴ τὸν ῾Hρακλέα" [Mα τον Hρακλή], ενώ το αγόρι συμπληρώνει "ΗΑΥΤΕΙ = αὑτηί" [νάτο]. Ανάμεσα στον άνδρα και το αγόρι η επιγραφή "ΕΑΡ ΕΔΕ = ἔαρ ἤδη" [ήρθε η άνοιξη] συμπεραίνει το κουβέντιασμα, αν και δεν συνδέεται άμεσα με κάποια από τις τρεις απεικονιζόμενες συνομιλούσες μορφές.

εικόνα (1): Μελανόμορφη πελίκη (περ. 510 π.Χ.)
[Κατά τον Lissarrague 1992, fig. 12]

Η αρχαιολόγος Έλενα Walter-Καρύδη στην πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη της "When the Athenians liked to chat" (στο Π. Βαλαβάνης, & Ε. Μανακίδου, επιμ., ΕΓΡΑΦΣΕΝ καἰ ΕΠΟΙΕΣΕΝ, Θεσσαλονίκη 2014, 191-205) εντάσσει την καταγεγραμμένη αυτή προφορική συνομιλία στις αγγειογραφικές επιγραφές που θα μπορούσαν τιτλοφορηθούν ως “chatting”. Άλλοι τις ονομάζουν "επιγραφές συννεφόλεξα" (bubble inscriptions) - όρος που κι αυτός παραπέμπει στα "μπαλόνια με λόγια" των σύγχρονων κόμιξ. Οι επιγραφές της "κουβέντας", επισημαίνει στη μελέτη της η Έ. Walter-Καρύδη, συνδυάζοντας την εικόνα με τη γραφή και τη φωνή, εμφανίζονται στις υστεροαρχαϊκές αγγειογραφίες της Αττικής (530-480 π.Χ.), παρέχοντάς μας σημαντικές πληροφορίες τόσο για την "επιτελεστική" λειτουργία των γραπτών επιγραφών στα αγγεία από απλούς ανθρώπους όσο και για την εξέλιξη του πολιτιστικού αυτού φαινομένου, που αντανακλούσε τις εκάστοτε αλλαγές στη νοοτροπία των Αθηναίων.

εικόνα (2): Μελανόμορφη πελίκη (περ. 510 π.Χ.)
[Αγία Πετρούπολη, Μουσείο Ερμιτάζ]

Αφιέρωμα στην Αρχαία Αθήνα

Αφιερωμένο στην αρχαία Αθήνα είναι το Δεύτερο μέρος της "Ιστορίας μιας πόλης" του περιοδικού LIFO, που κυκλοφορεί δωρεάν. Έξυπνα, ζωντανά και διασταυρωμένα με το σήμερα κείμενα που εμπλουτίζουν τη σχετική σχολική γνώση.

Το Πρώτο μέρος ήταν αφιερωμένο στην ιστορία της νεότερης Αθήνας:

Αρχαιολογικές εκδόσεις

Το Μουσείο Γκετί παρέχει πολλές από τις αρχαιολογικές εκδόσεις του δωρεάν σε ηλεκτρονική μορφή(pdf). Μερικές, όπως οι επόμενες, αφορούν και την ελληνική αρχαιότητα:

1. Claire L. Lyons, John K. Papadopoulos, Lindsey S. Stewart, and Andrew Szegedy-Maszak. 2005.Antiquity and Photography: Early Views of Ancient Mediterranean Sites

2. Toby Schreiber. 1999. Athenian Vase Construction: A Potter’s Analysis

3. Richard Stoneman. 1998. A Luminous Land: Artists Discover Greece.

4. Marion True and Jerry Podany (eds.). 1991. Marble: Art Historical and Scientific Perspectives on Ancient Sculpture.

5.Oliver Taplin. 2007. Pots & Plays: Interactions Between Tragedy and Greek Vase-painting of the Fourth Century B.C.

6. Janet Burnett Grossman. 2001. Greek Funerary Sculpture: Catalogue of the Collections at the Getty Villa.

7. Martin Robertson, Andrew F. Stewart, Walter Burkert, John Griffiths Pedley, Brunilde S. Ridgway, Albert Henrichs, Alan W. Johnston, John Boardman, Mary B. Moore, Joan R. Mertens, Dietrich von Bothmer. 1987. Papers on the Amasis Painter and His World.

8. Masterpieces of the J. Paul Getty Museum, Antiquities. 1997.

9. Marion True, Jiří Frel, and Dietrich von Bothmer. 1983. Greek Vases: Molly and Walter Bareiss Collection.

10. Vassos Karageorghis, Edgar J. Peltenburg. 1990. Cyprus Before the Bronze Age: Art of the Chalcolithic Period

11. The Getty Kouros Colloquium. 1993.

12. Pat Getz-Preziosi. 1994. Early Cycladic Sculpture: An Introduction, 2nd Edition.

13. Dietrich von Bothmer, Alan L. Boegehold. 1985. The Amasis Painter and His World: Vase Painting in Sixth-Century B.C. Athens.

Ο Κάτω κόσμος και το μετρό του Λονδίνου

Ακολουθώντας το soft κλίμα της εποχής, όπου το κλασικό παρελθόν "συγκινεί" και κυρίως κρίνεται με βάση τις ανάγκες του παρόντος, οι υπεύθυνοι του αγγλικού προγράμματος The Irish Project, διαφημίζοντας στον Τύπο το συνεργατικό, με κέντρο κλασικών σπουδών του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, πρόγραμμα μάθησης των κλασικών γλωσσών για όλες τις ηλικίες, φαντασιώνονται χαρτογραφικές αντιστοιχίες ανάμεσα στο σημερινό υπόγειο μετρό του Λονδίνου και στον αρχαιοελληνικό Κάτω κόσμο. Οι νοηματικές βέβαια και κοσμολογικές αντιστοιχίες των τοποθεσιών, τότε και τώρα, και οι μακάβριοι υπαινιγμοί, που ενδεχομένως οι παραλληλισμοί θα υποκινούσαν στον αποδέκτη, δεν ενδιαφέρουν. Αρκεί να σχηματιστεί ο χάρτης και να "βιώσουν" οι μαθητές/σπουδαστές ονοματοθεσίες του Άδη, κτλ.

Για τη μετάφραση στην "Εκδοχή του Μπράουνινγκ"

Στο μονόπρακτο θεατρικό έργο του άγγλου Τέρενς Ράτιγκαν "Η εκδοχή του Μπράουνινγκ" -παίζεται στο θέατρο "Εμπορικόν", σε νεοελληνική μετάφραση του Δήμου Κουβίδη- ένας μεσήλικας φιλόλογος (ο Άντριου Κρόκερ-Χάρις), που διδάσκει με τον γνωστό αναχρονιστικό τρόπο κλασικά γράμματα σε δεκαπεντάχρονους μαθητές ενός αγγλικού ιδιωτικού σχολείου, υποχρεώνεται σε πρόωρη συνταξιοδότηση λόγω καρδιολογικού προβλήματος. Στη βλάβη αυτή (προσδοκώμενη ίσως για ένα παλιομοδίτη εκπαιδευτικό, ο οποίος έχει χάσει την επαφή με την τάξη του - "Χίμλερ" μαθαίνει ότι τον αποκαλούν οι μαθητές) προστίθεται η αποτυχημένη του συζυγική ζωή. Ο γέρο-Crock (= "σαράβαλο") "έχει παντρευτεί" την όμορφη Μίλυ, που κάνει τα πάντα για να αποτελειώσει τον ξοφλημένο άντρα της και να απολαύσει, μάταια, τον έρωτά της με ένα συνάδελφό του, τον Φρανκ, "προοδευτικό" καθηγητή της Φυσικής στο ίδιο σχολείο.

Πρόσωπο-κλειδί στο έργο είναι ένας μαθητής του Κρόκερ-Χάρις, ο Τάπλοου, ο οποίος υφίσταται, στην τάξη και στο "ιδιαίτερο", τις βλαβερές συνέπειες της "πειθαρχίας" του δύστροπου καθηγητή του, που του μαθαίνει, μεταφράζοντας λέξη προς λέξη σε αρχαΐζοντα αγγλικά, τον "Αγαμέμνονα" του Αισχύλου. Ο νεαρός, ωστόσο, παρά την "αηδία" που του προκαλεί το μάθημα του γέρο-Κροκ (εννοώντας τον τρόπο διδασκαλίας: "ένα σωρό ελληνικές λέξεις αραδιασμένες μαζί και να τις αντιγράφεις πενήντα φορές αν τις μεταφράσεις λάθος"), κατά βάθος συμπαθεί (και από λύπη) τον δάσκαλό του. Κατά τραγικό τρόπο όμως η εκδήλωση της μαθητικής συμπάθειας γίνεται η αφορμή της κατάρρευσης του Κρόκερ-Χάρις: ο Τάπλοου του δωρίζει, αποχαιρετώντας τον, μια μετάφραση, από δεύτερο χέρι, του αισχυλικού "Αγαμέμνονα" στην αρχαΐζουσα εκδοχή του Ρόμπερτ Μπράουνινγκ (1887) με μια αφιέρωση σε προσεγμένα ελληνικά ("τὸν κρατοῦντα μαλθακῶς / θεὸς πρόσωθεν εὐμενῶς προσδέρκεται", στ. 951-952 = "Από ψηλά ο Θεός βλέπει με ευμένεια τον άρχοντα που κυβερνάει με επιείκεια"). Τη σημαδιακή αυτή φράση λέει ο Αγαμέμνων στην ομώνυμη τραγωδία, λίγο πριν την δολοφονική του εξόντωση από την Κλυταιμνήστρα. Το τραγικό, έτσι, τέλος του στρατηλάτη των Αχαιών καθρεφτίζεται, κατά κάποιον τρόπο, στο αντίστοιχο "τέλος" του Κρόκερ-Χάρις, καθώς αναγνωρίζεται ότι, τον ίδιον τουλάχιστον, ο θεός τον αγνόησε, ενώ δεν ήταν επιεικής δάσκαλος και, όπως ο ίδιος ομολογεί στον παρασύζυγο Φρανκ, απέτυχε πλήρως στον γάμο με μια γυναίκα που ουσιαστικά "τον έχει σκοτώσει".

Στο μικροσκοπικό αυτό δράμα περνούν αρκετές εμπειρίες τις οποίες έζησε ο Ράτιγκαν την περίοδο της μαθητείας του στα κλασικά γράμματα, στο κολέγιο Χάροου το 1925-1930. Το θεατρικό παράδειγμα του Κρόκερ-Χάρις ανιχνεύεται στο πραγματικό πρόσωπο του Κοκ Νόρις, ενός φιλολόγου εκπαιδευτικού στο Χάροου, που, όπως ο πρωταγωνιστής του μονόπρακτου, αν και απόφοιτος με περγαμηνές της Οξφόρδης, δίδασκε τον "Αγαμέμνονα" του Αισχύλου στους μαθητές με τον πιο ξερό και άμουσο τρόπο. Ο Ράτιγκαν γνώριζε, αλλά δεν είχε ο ίδιος καθηγητή τον Κοκ Νόρις. Χρησιμοποίησε ωστόσο στο έργο του την ιδιαίτερη σχέση που είχε με έναν άλλο εκπαιδευτικό στο ίδιο σχολείο, και η οποία αποτυπώνεται στη σκηνή με το δώρο του νεαρού Τάπλοου (Th. Palaima, "The Browning's Version and Classical Greek", στο Noctes Atticae. Museum Tusculanum Press, University of Copenhagen, 2002, 199-214). Είναι, επίσης, πιθανό, όταν ανέβαινε η "Εκδοχή του Μπράουνινγκ" (το 1948), ο Ράτιγκαν να είχε υπόψη του προηγούμενο κινηματογραφικό έργο, σε σενάριο του Μπέργκμαν, το "HETS" (1944), στο οποίο πρωταγωνιστεί ένας παράφρων δάσκαλος των Λατινικών, που αποκαλείται "Καλιγούλας".

Σκηνή από το Hets

Κατά μία έννοια, ο αισχυλικός "Αγαμέμνων" είναι ο ουσιαστικός πρωταγωνιστής στο έργο του Ράτιγκαν, θέτοντας ερωτήματα όσον αφορά τόσο τη διαχρονική κρίση των κλασικών γραμμάτων όσο και, κυρίως, τον εκάστοτε συγχρονικό τρόπο πρόσληψής τους από νεότερους και σημερινούς. Ο Ράτιγκαν εδώ δεν προσθέτει κάτι νέο, πέρα από το να δείχνει, με ευφυέστατο δραματικό τρόπο, πώς η εκμάθηση των κλασικών γλωσσών λειτούργησε ως μέσο αναπαραγωγής των κοινωνικών διακρίσεων, όπου, ενόψει του «άχρηστου» κοινωνικού κύρους, απωθήθηκε, μέσω τυπολατρικών, "σαράβαλων" διδακτικών πρακτικών και διαμεσολαβητών, η ενεργητική εμπλοκή και η διαλογική σχέση των μαθητευόμενων με τους κλασικούς, τα γράμματα και τον πολιτισμό τους. Και σε όλη αυτή την παρατεινόμενη καταθλιπτική ιστορία της διδασκαλίας των Αρχαίων στον δυτικό κόσμο (ανεπτυγμένο και υπανάπτυκτο) είναι, κυρίως, το ζητούμενο της σύγχρονης-ζωντανής μετάφρασης που, παρά τη συστηματική της απώθηση στον σχολικό χώρο, επιτρέπει τη δημιουργική μαθητεία δίπλα σε λίγους, ώριμους δασκάλους που, παρά τα χρόνια τους, αναγνωρίζουν την πολύτιμη παιδαγωγική της αξία και σημασία.

Τόσο στο μονόπρακτο του Ράτιγκαν όσο και στην επόμενη σκηνή (από τη "μεταφορά" του έργου του στον κινηματογράφο, το 1951) ο μαθητής έχει φτάσει περίπου εκεί που ήταν κάποτε ο σχολαστικός δάσκαλός του: όταν στη νεότητά του, για δική του ευχαρίστηση αλλά και για τη συγκίνηση των άλλων, δούλευε την "ελεύθερη" μετάφραση του "Αγαμέμνονα", όπως τώρα ο Τάπλοου: όχι μεταφράζοντας λέξη προς λέξη, αλλά σαν να "συνεργαζόταν" με τον Αισχύλο, δημιουργώντας αποτελέσματα που, μέσα στην ατέλειά τους, ήταν σχεδόν πιο ωραία από το πρωτότυπο.

Για την τύχη των Φαιάκων στην "Οδύσσεια"

Για τον μύθο του "νέου"

ΙΒ' Διεθνές Συνέδριο για την "Οδύσσεια": "Έγκλημα και Τιμωρία στην Ομηρική και Αρχαϊκή Ποίηση"

"Αρχαιογνωσία και Αρχαιoγλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση": Ημερίδα

Το βιβλιοπωλείο «Πολύεδρο» και τα τμήματα Θεατρικών Σπουδών, Φιλολογίας και Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών διοργάνωσαν ημερίδα το Σάββατο 2 Φεβρουαρίου 2013 στον συνεδριακό χώρο της Αγοράς Αργύρη (Αγίου Ανδρέου 14, Πάτρα) για το ερευνητικό και συγγραφικό πρόγραμμα «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση».

Το πρόγραμμα είναι αποτυπωμένο ήδη σε επτά συντελεσμένα εγχειρίδια, τα οποία έχουν εκδοθεί από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών − Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη (Θεσσαλονίκη).

Στην ημερίδα ο υπεύθυνος συντονιστής του προγράμματος Δ. Ν. Μαρωνίτης προέβη σε απολογισμό του προγράμματος, ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκαν τα επτά συνταγμένα εγχειρίδια στην έντυπη και την ψηφιακή τους μορφή:

• Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (συντάκτης: Αναστάσιος Φ. Χριστίδης)
• Η αρχαία ελληνική γραμματολογία (Συντάκτης: Φάνης Κακριδής)
• Αρχαϊκή επική ποίηση (συντάκτες: Δ. Ν. Μαρωνίτης – Λάμπρος Πόλκας)
• Η Ρώμη και ο κόσμος της (σύντάκτης: Θεόδωρος Παπαγγελής)
• Η ελληνική αρχαιότητα: πόλεμος-πολιτική-πολιτισμός (συντάκτες: Δημήτρης Κυρτάτας – Σπύρος Ράγκος)
• Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι (συντάκτες: Βασίλης Κάλφας – Γιώργος Ζωγραφίδης)
• Η αρχαία ελληνική τέχνη και η ακτινοβολία της (συντάκτες: Μανόλης Βουτυράς – Αλεξάνδρα Γουλάκη – Βουτυρά.>

Από το χαρτί στην οθόνη του υπολογιστή

Τα έντυπα εγχειρίδια του Προγράμματος "Αρχαιογνωσία & Αρχαιογλωσσία στην Μέση Εκπαίδευση" διαμορφώνονται σε ψηφιακή μορφή στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα του ΚΕΓ.

Digital Humanities Paedagogy

Walter Burkert: Διάλεξη

Ομήρου "Οδύσσεια"

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΚΚΙΝΙΔΗΣ

ΟΜΗΡΟΥ "ΟΔΥΣΣΕΙΑ"

ζωγραφικό δοκίμιο

ΚΕΙΜΕΝΑ: Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ

Πάνω από εκατό έργα, τα περισσότερα μικρών διαστάσεων, του Δημοσθένη Κοκκινίδη με θέμα την "Οδύσσεια", παρουσιάζει το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης στο Μέγαρο Εϋνάρδου (Αγ. Κωνσταντίνου 20, δίπλα στο Εθνικό Θέατρο).
Η συγκομιδή αυτή είναι καρπός συνεχούς και επίμονης ζωγραφικής δουλειάς είκοσι ετών: ένα "ζωγραφικό δοκίμιο" εν προόδω, που με τα χρόνια απέκτησε τη σημασία και τη βαρύτητα ενός ενιαίου έργου, ενός σύνθετου και αρτιωμένου ζωγραφικού κόσμου, όπου η λαχτάρα του νόστου συνυφαίνεται με την άγρια ομορφιά του ταξιδιού. (Περισσότερα στην ιστοσελίδα του ΜΙΕΤ).

Λατινικά: πίνακες γραμματικής

Πίνακες Γραμματικής (στα Λατινικά) από τα Εθνικά Αρχεία / National Archive (του Ηνωμένου Βασιλείου). Με λίγη δουλειά μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν στην ελληνική γλώσσα.