Η αναπλαισίωση του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας & Γραμματείας στο Λύκειο μέσα από το νέο Πρόγραμμα Σπουδών

Oxytone

 Μια νέα αρχαιοελληνική βιβλιοθήκη στο διαδίκτυο  παρέχει τη δυνατότητα σήμανσης διαφορετικών μερών ενός κειμένου (ρημάτων, λ.χ., ή πτώσεων) με πλήρη λημματοποίηση. Ένα δείγμα από το αδίδακτο κείμενο (Ξενοφ., Απομνημ. βιβλίο Β. 2.1. 22-23) των φετινών πανελλαδικών εξετάσεων: 

 

Εγχειρίδια για τα Αρχαία Ελληνικά

Αξίζει κάποιος να ξεφυλλίσει (και μόνο) τα δύο "ελεύθερα" εγχειρίδια του Philip S. Peek για την εκμάθηση των Αρχαίων Ελληνικών (εδώ και εδώ), για να διαπιστώσει τη μεγάλη απόσταση που τα χωρίζει από τα δικά μας, που χρησιμοποιούνται σήμερα στο Γυμνάσιο (εδώ, εδώ και εδώ). Τα εγχειρίδια του Peek, αν και στηρίζονται σε συμβατικές αρχές μάθησης (της δημιουργικής απομνημόνευσης, της ανάλυσης και της συνθετικής λογικής) με βάση και την ταξινομία του Bloom, αξιοποιούν πορίσματα σύγχρονων ερευνών, εμπλουτισμένες με παρατηρήσεις και μεθόδους του συγγραφέα, που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στη σχολική πράξη. Υιοθετούνται συγκεκριμένες πρακτικές για υποστήριξη, όπως η χρήση ερωτήσεων υψηλής τάξης, η διαφοροποιημένη διδασκαλία και η συνεχής ενίσχυση της προσπάθειας, ενώ ο μαθητής μαθαίνει πώς να αποδομεί κείμενα, να συνθέτει νοήματα, να χρησιμοποιεί κώδικες, πίνακες και σημειώσεις, ώστε να ενισχύσει την κατανόηση και τη μνήμη του. Η αρχαιογλωσσία / αρχαιογνωσία δεν περιορίζεται στην αναγνωριστική εκμάθηση τύπων ή στην απλή κατανόηση των κειμένων, αλλά αποβλέπει στην ενίσχυση της λογικής σκέψης, της αφαιρετικής ικανότητας και της μεταγνώσης. Ο μαθητής ενθαρρύνεται να αναστοχάζεται τη μαθησιακή του πορεία και να διαμορφώνει προσωπικές στρατηγικές μάθησης. Η επιλογή των κειμένων βασίστηκε στην αυθεντικότητά τους και κυρίως στη δυναμική τους να προκαλούν το ενδιαφέρον του μαθητή, ενώ η μετάφραση αντιμετωπίζεται ως ερμηνευτική πράξη, όπου το ύφος, τα συμφραζόμενα, το κειμενικό είδος και η πρόθεση του συγγραφέα παίζουν καθοριστικό ρόλο.

Η παιδαγωγική των πολυγραμματισμών στον "Πρωτέα" για τα Αρχαία Ελληνικά

Παρουσίαση στο Πανελλήνιο Γλωσσολογικό Συνέδριο "Τζαρτζάνεια 2018" ("Πολυγραμματισμοί στην εκπαίδευση: από τη θεωρία στην πράξη"), που έγινε στον Τύρναβο στις 23 & 24/11/2018, στο πλαίσιο θεματικού συμποσίου του συνεδρίου (24/11/2018) με θέμα "Εμπειρίες από τον "Πρωτέα": εφαρμόζοντας τους πολυγραμματισμούς στη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών με την αξιοποίηση των ΤΠΕ".

Τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά στα σχολεία της Ευρώπης

Παρά τα όσα διαφημιστικά κατά καιρούς λέγονται και γράφονται, το εύρος της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών στα δευτεροβάθμια σχολεία της Ευρώπης είναι αρκετά περιορισμένο.

Όπως φαίνεται και στον επόμενο πίνακα 1, στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (περίπου το δικό μας Γυμνάσιο) τα Αρχαία Ελληνικά διδάσκονται υποχρεωτικά (για όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες) μόνο στα Γυμνάσια της Ελλάδας και της Κύπρου. Όσο για τα Λατινικά, στο Γυμνάσιο διδάσκονται υποχρεωτικά μόνο στη Ρουμανία (γνωστικό αντικείμενο: "Λατινικός και Ρωμαϊκός πολιτισμός").

Πίνακας 1: Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (κλικ για μεγέθυνση)

Στα εκπαιδευτικά συστήματα της Φλαμανδικής κοινότητας του Βελγίου, της Γερμανίας, της Κροατίας, της Ολλανδίας, της Ελβετίας και του Λιχνενστάιν η διδασκαλία των κλασικών γλωσσών (Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών) στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι υποχρεωτική μόνο για εκείνους/ες τους/τις μαθητές/τριες που θα ακολουθήσουν αργότερα ειδικό εκπαιδευτικό κλάδο (των ανθρωπιστικών κυρίως επιστημών). Για παράδειγμα, στη Γερμανία τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά είναι υποχρεωτικά μόνο για όσους/όσες μαθητές/τριες πρόκειται να πάρουν απολυτήριο από το Gymnasium, όπου διδάσκονται οι κλασικές γλώσσες. Στο Λιχνενστάιν, στις μικρές τάξεις του Gymnasium, οι μαθητές/τριες πρέπει να παρακολουθήσουν τα Λατινικά. Στη Φλαμανδική κοινότητα του Βελγίου, στην Κροατία και στην Ελβετία οι μαθητές/τριες (στην κατώτερη πάντοτε δευτεροβάθμια εκπαίδευση) έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν να διδαχθούν τις κλασικές γλώσσες. Γι' αυτό, τα Αρχαία Ελληνικά και/ή τα Λατινικά αποτελούν μέρος του προγράμματος σπουδών.

Στα εκπαιδευτικά συστήματα 4 ευρωπαϊκών χωρών (Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Αυστρία) οι μαθητές/τριες (στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση) έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν να διδαχθούν Αρχαία Ελληνικά ή/και Λατινικά, που είναι προαιρετικά γνωστικά αντικείμενα. Στη Γαλλία τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν Αρχαία Ελληνικά ή/και Λατινικά την έχουν όλοι/όλες οι μαθητές/τριες του Γυμνασίου. Στη Γερμανία, το Λουξεμβούργο και την Αυστρία τη δυνατότητα αυτής της επιλογής την έχουν μόνο μαθητές/τριες που θα ακολουθήσουν κάποιον ειδικό κλάδο σπουδών. Για παράδειγμα, στο Λουξεμβούργο οι μαθητές/τριες που θα ακολουθήσουν τον "κλασικό κλάδο" μπορούν να επιλέξουν Λατινικά, κλασικές γλώσσες (κλασικά, Αρχαία Ελληνικά ή Λατινικά) ή Κινέζικα. Στη Γερμανία η πρώτη ξένη γλώσσα για τους/τις μαθητές/τριες του Gymnasium είναι είτε κάποια σύγχρονη γλώσσα είτε τα Λατινικά.

Όπως φαίνεται στον επόμενο πίνακα 2, στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (περίπου το δικό μας Λύκειο) οι χώρες στις οποίες η διδασκαλία των κλασικών γλωσσών είναι είτε υποχρεωτική είτε προαιρετική είναι περισσότερες από εκείνες της κατώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Έτσι, όλοι/ες οι μαθητές/τριες στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Κροατία, στη Βοσνία, στην Ερζεγοβίνη, στο Μαυροβούνιο και στη Σερβία διδάσκονται υποχρεωτικά τα Λατινικά, τουλάχιστον για ένα σχολικό έτος. Στην Κροατία, εκτός από αυτό, οι μαθητές/τριες του "κλασικού προγράμματος" πρέπει να διδαχθούν τα Λατινικά (και τα κλασικά, Αρχαία Ελληνικά) σε όλη τη διάρκεια της (κατώτερης και ανώτερης) δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Σε 13 εκπαιδευτικά συστήματα τα Λατινικά είναι υποχρεωτικά μόνο για μαθητές/τριες ειδικών (ανθρωπιστικών) κλάδων. Σε μερικές χώρες, όπως στην Κροατία, αυτοί οι κλάδοι ξεκινούν μερικές φορές από την κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Πίνακας 2: Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (κλικ για μεγέθυνση)

Στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών, σε σχέση με αυτή των Λατινικών, είναι υποχρεωτική σε λιγότερα εκπαιδευτικά συστήματα. Υποχρεωτική είναι η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών μόνο στην Ελλάδα και στην Κύπρο (από την πρώτη τάξη του Λυκείου).

Στη Γαλλία, στη γενική ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπως και στην κατώτερη, όλοι/όλες οι μαθητές/τριες έχουν τη δυνατότητα να σπουδάσουν κλασικές γλώσσες, που είναι προαιρετικά γνωστικά αντικείμενα. Σε αρκετές επίσης ευρωπαϊκές χώρες, στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι μαθητές/τριες έχουν τη δυνατότητα να διδαχθούν κλασικές γλώσσες, αλλά μόνο όσοι/όσες παρακολουθούν ειδικούς κλάδους.

Σε 11 εκπαιδευτικά συστήματα οι μαθητές/τριες ειδικών κλάδων έχουν τη δυνατότητα να διδαχθούν Λατινικά, ενώ και στα 11 αυτά εκπαιδευτικά συστήματα οι μαθητές/τριες, σε κάποιους κλάδους, μπορούν να επιλέξουν να σπουδάσουν τα Αρχαία Ελληνικά. Αυτές οι δύο ομάδες εκπαιδευτικών συστημάτων συχνά αλληλοεπικαλύπτονται, επειδή τόσο τα Λατινικά όσο και τα Αρχαία Ελληνικά είναι επιλέξιμα μαθήματα. Για παράδειγμα, στην Πορτογαλία τόσο τα Αρχαία Ελληνικά όσο και τα Λατινικά είναι επιλέξιμα μαθήματα για τους/τις μαθητές/τριες που ακολουθούν τον κλάδο "γλώσσες και ανθρωπιστικές σπουδές".

Για την αντιγραφή: Eurydice. Key data on teaching languages at school in Europe – 2023 edition

Για τα αρχαία ελληνικά, μέσα και έξω

 Πρόσφατα ο Αλέξανδρος Νεχαμάς στην εφημ. Καθημερινή (10-05-2023), με αφορμή την κατάργηση της γνώσης των αρχαίων γλωσσών ως απαραίτητο εισιτήριο εισόδου στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον, πρότεινε τη διδασκαλία των αρχαίων από μεταφράσεις, επικαλούμενος, μεταξύ άλλων, τον Κοραή:

 «Ερωτώ αν ήναι δίκαιον, ενόσω οι αλλογενείς αναγινώσκουσι τους κόπους των ημετέρων προγόνων εις διωρθωμένας εκδόσεις, να τους λαμβάνωμεν ημείς, οι καυχόμενοι εκείνων απόγονοι, εσφαλμένους από χείρας αγραμμάτων εκδοτών· ή αν ήναι τίμιον, ενόσω τρυφώσιν εκείνοι τον καθαρόν άρτον της ελληνικής τραπέζης, να λιμάζωμεν ημείς, ή να τρεφόμεθα με τα πίτυρα της ημετέρας Γραμματικής». 

Τίποτε δεν έχει αλλάξει.

Συμπληρωματικά, ο Mirko Canevaro από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου καταλήγει στο άρθρο του προτείνοντας για την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια: 

ευέλικτη παροχή γλωσσών, 

πολλαπλά σημεία εισόδου και 

κατάργηση των προτιμησιακών διαδρομών. κάθε είδους (με τις κλασικιστικές τους εμπλοκές) είναι, πιστεύω, ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός.

Κριτήριο στα Αρχαία Ελληνικά της Γ Λυκείου

Classics at the Intersections

E Pluribus Plures: Identities in a Multiethnic Ancient Mediterranean

Ψηφιακοί γραμματισμοί και αρχαίος κόσμος

Ευρήματα από την Αξιολόγηση Διδακτικών Σεναρίων με τις ΤΠΕ στο Μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών

Για τη σχέση Αρχαίας και Νέας Ελληνικής Γλώσσας

Διαλογικότητα των Λόγων στην εκπαιδευτική πραγματικότητα και στα σενάρια του ‘Πρωτέα’ για τα Αρχαία Ελληνικά

Eνημερωτική συνάντηση των Συντονιστών Εκπαιδευτικού Έργου, κλάδου ΠΕ02 Φιλολόγων (13/11/2018)

"graece et latine"

Ελεύθερη πρόσβαση σε δίγλωσσες εκδόσεις κλασικών έργων στο Internet Archive

Τοξικές αναγνώσεις των κλασικών

Μαθαίνοντας Λατινικά και Αρχαία Ελληνικά

Στον τόμο επανεξετάζεται το status της διδασκαλίας των κλασικών γλωσσών (Λατινικών και Αρχαίων Ελληνικών), σε μια σύγχρονη προοπτική: το κέντρο βάρους μετατοπίζεται από την ανιστορική αρχαιογλωσσία, ως μέρος της κληρονομημένης κλασικής παράδοσης, στην εξέταση των διαφορετικών πολιτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών συντελεστών, που καθόρισαν τη διδασκαλία και μελέτη των κλασικών στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Η διδασκαλία των "Αρχαίων Ελληνικών": μια μεταρρύθμιση που δεν έγινε...

"Πριν από τριάντα τρία χρόνια, μια ομάδα καθηγητών φιλολόγων [με την καθοδήγηση του Φάνη Κακριδή] δίδαξαν πειραματικά, με νέα μέθοδο, το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών σε τέσσερα Λύκεια, αλλά, λίγο πριν ολοκληρωθεί ο πειραματισμός, το Υπουργείο Παιδείας τον ματαίωσε".
Στο βιβλίο εξηγούνται:
1) το ιστορικό της ματαίωσης του μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος
2) η λογική της ανανέωσης της διδακτικής μεθόδου
3) οι νέοι διδακτικοί στόχοι
4) ο νέος τρόπος προσφοράς των αρχαίων κειμένων
5) τα περιεχόμενα του διδακτικού βιβλίου.
Σχετικά κείμενα από μια δίωρη παρουσίαση του προγράμματος υποδεικνύουν στον σημερινό εκπαιδευτικό φιλόλογο που διδάσκει "Ἁρχαία", ότι δεν πρέπει, καλά και σώνει, "καθισμένος μπροστά σε ένα πλούσιο τραπέζι και πεινασμένος να καθυστερεί το γεύμα του επειδή δεν ξεσκόλισε τον Τσελεμεντέ, και πολύ περισσότερο ότι δεν πρέπει να πιστεύει "ότι το γεύμα έχει πρωτίστως σκοπό την εκμάθηση του μαγειρικού οδηγού ή των κανόνων της καλής συμπεριφοράς".

Υποστηρικτικό υλικό για τον "Φιλοσοφικό Λόγο" (της Γ' Λυκείου)

Κλικ πάνω στην εικόνα για πλοήγηση.

Διδακτικά σχέδια για τα Αρχαία Ελληνικά

Ο Αριστοτέλης

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 2.400 χρόνων από τη γέννηση του Αριστοτέλη, η Unesco ανακήρυξε το έτος 2016 ως "Επετειακό έτος Αριστοτέλη", ύστερα από πρόταση της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την UNESCO. Οι εκπαιδευτικοί που θα ήθελαν να διοργανώσουν, με βάση τη σχετική εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας, κάποια εκδήλωση με τους μαθητές τους, χρήσιμο θα ήταν να συμβουλευτούν και το εγχειρίδιο του καθηγητή φιλοσοφίας στο ΑΠΘ Βασίλη Κάλφα "Η φιλοσοφία του Αριστοτέλη". Ο τόμος περιλαμβάνει τα εξής κεφάλαια:

1. Ο Αριστοτέλης και η εποχή του
2. Ο χαρακτήρας της αριστοτελικής φιλοσοφίας
3. Λογική και μεταφυσική στον Αριστοτέλη
4. Η αριστοτελική φυσική
5. Η πρακτική φιλοσοφία του Αριστοτέλη
6. Η επιβίωση του Αριστοτέλη
7. Ανθολόγιο κειμένων και μεταφράσεων του Αριστοτέλη.

 Το έργο διατίθεται ελεύθερα στο διαδίκτυο, στην ιστοσελίδα "Kallipos". Κάντε κλικ εδώ για να οδηγηθείτε στη σχετική σελίδα.

Πρόσθετο υλικό για τον Αριστοτέλη φιλοξενείται στις "Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα" - "Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση" - εγχειρίδιο των Β. Κάλφα & Γ. Ζωγραφίδη "Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι", καθώς επίσης στη φιλοσοφική εγκυκλοπαίδεια του ΙΜΕ.