Αρχαία ελληνική γλώσσα: από τα θρανία στις οθόνες

Amarcord_Federico_Fellini_(1973) from Lampros Polkas on Vimeo.

1) Η σκηνή προέρχεται από την κινηματογραφική ταινία Amarcord του Φελίνι (1973). Ο τίτλος Amarcord αποδίδει φωνητικά τη φράση "mi ricordo", που στο ρομανικό ιδίωμα σημαίνει "θυμάμαι". Το έργο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αυτοβιογραφικό (χωρίς ωστόσο κεντρικούς πρωταγωνιστές και πλοκή), με κέντρο αναφοράς την παιδική και εφηβική ηλικία του Φελίνι στη γενέθλια πόλη του, το Ρίμινι της Ιταλίας, κατά τη δεκαετία του 1930, οπότε ο φασισμός βρίσκεται στην πλήρη κορύφωσή του.

Στη φαντασιακή, λίγο πολύ, αυτή αναδρομή προβάλλονται, μεταξύ άλλων, δρώμενα από τη σχολική ζωή, όπου τα μαθήματα (εδώ τα αρχαία ελληνικά) διεξάγονται με τον πλέον φαιδρό τρόπο: ο δάσκαλος προσπαθεί μάταια να μάθει τον μικρό Οvo να προφέρει τον τύπο ἐμάρψαμεν στο επόμενο απόσπασμα του Αρχιλόχου (61 D.), όπου προσβάλλεται η καπηλεία του ηρωισμού:

ἑπτὰ γὰρ νεκρῶν πεσόντων, οὓς ἐμάρψαμεν ποσίν,
χείλιοι φονῆές εἰμεν

(«εφτά οι νεκροί· σαν τους ποδοπατήσαμε,
είμαστε χίλιοι οι φονιάδες τους», μτφρ. Γ. Δάλλας).

O Φελίνι χρησιμοποιεί συχνά διαλεκτικές εκφράσεις, λεξιπαίγνια και κλινόμενες λέξεις, προκειμένου να τονίσει το παράλογο των καταστάσεων στο Amarcord. Ωστόσο, η "παρωδιακή" χρήση τους δεν έχει τίποτε το περιφρονητικό προς τα ιδιώματα, όπως αυτό των Romanogli. Αντίθετα, συμφωνούν με τη φυσιογνωμία του έργου, που επιμένει στις γελοιογραφικές όψεις της Ιταλίας της εποχής (C. Gaudeuzi.2002. Memory, Dialect, Politics. Linguistic Strategies in Fellini's Amarcord, σ. 161-162. Στο F. Burke, & M. Waller [επιμ.], F. Fellini. Conteporary Perspectives. Univ. Toronto Press). Εξάλλου, σ' ένα πρώιμο αυτοβιογραφικό του δοκίμιο ("My Rimini") ο σκηνοθέτης διηγείται πώς η δραματοποίηση του ηρωϊκού μεγαλείου της Ιλιάδας συνοδευόταν από ανατροπές και διαψεύσεις.

2) Στο επόμενο στιγμιότυπο από την ελληνική ταινία "Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο", του Αλέκου Σακελλάριου (1959), το "θύμα" της διδασκαλίας είναι η Όμηρος ("ο μεγάλος αυτός ποιητής της αρχαιότητος"). Ο αρχάριος δάσκαλος των αρχαίων ελληνικών, μόλις που έχει μπορέσει να επιβάλει κάποια σχετική ησυχία στη "θηλυκή" αυτή ζούγκλα του μαυροπίνακα, την οποία ωστόσο διαδέχεται αμέσως το προσωπικό δούλεμα και η διακωμώδηση του μαθήματος. Οι μαθήτριες "βρίσκονται" στην πρώτη ραψωδία της ομηρικής Οδύσσειας (α 123-124), που χαρακτηρίζεται, λόγω προφανώς του τεμαχισμού της ύλης στα σχολικά εγχειρίδια της εποχής, γενικά και αόριστα ως "κεφάλαιο":

"Χαῖρε, ξεῖνε, παρ' ἄμμι φιλήσεαι. αὐτὰρ ἔπειτα
δείπνου πασσάμενος μυθήσεαι ὅττεο σε χρή"..

("Ξένε μου, καλωσόρισες, έλα να σε φιλέψουμε κι αφού το δείπνο μας
χορτάσεις, τότε μας λές τον λόγο της επίσκεψής σου", μτφρ. Δ. Ν. Μαρωνίτης).

Πρόκειται για την υποδοχή της μεταμορφωμένης σε Μέντη Αθηνάς από τον νεαρό Τηλέμαχο. Η επιλογή του χωρίου (που συμπληρώνεται από τον δάσκαλο με τον στίχο α 125 =Ὤς εἰπὼν ἡγεῖθ', ἡ δ' ἕσπετο Παλλὰς Ἀθήνη) είναι εύστοχη ανατροπή, στον βαθμό που και ο δάσκαλος έρχεται, όπως η Αθηνά Παλλάδα, λίγο πολύ ως "ξένος, για πρώτη φορά στην τάξη, και γίνεται, όπως γίνεται δεκτός, από τις μαθήτριες. Κατά τα άλλα, εξέχουν ο χλευασμός της διαχρονικής γλωσσικής συνέχειας ("έτσι μιλάνε και στο σπίτι της") και της διασημότητας του ποιητή ("ποιον Όμηρο;"), η υπονόμευση του μόχθου της αποστήθισης του πρωτοτύπου, το "σπουδογέλοιον" ύφος του δασκάλου, που ξέρει απέξω κι ανακατωτά το πρωτότυπο, και η αποψίλωση του "Παλλάς" (α 125) από επιθετικό προσδιορισμό της θεάς σε κινηματοθέατρο.

With_Homer_in_Paradise from Lampros Polkas on Vimeo.

3) Στα "χτυποκάρδια στο θρανίο", του Αλέκου Σακελλάριου (1963), οι μαθήτριες έχουν "προχωρήσει" στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών. Βρίσκονται τώρα στο "εδάφιο" της ομηρικής Οδύσσειας, όπου η μεταμορφωμένη Αθηνά ξυπνά τη Ναυσικά και, "κατηγορώντας" την ότι αδιαφορεί για την "αποκατάστασή" της, την προτρέπει να πάει να πλύνει τα προικιά της στην παραποτάμια όχθη της Σχερίας. Εκεί, ως γνωστόν, θα συναντήσει τον παρ' ολίγον γαμπρό της Οδυσσέα. Το κρίσιμο απόσπασμα, με το οποίο αρχίζει και τελειώνει η κωμική σκηνή είναι το ζ 25-27α:

"Ναυσικάα, τί νύ σ' ὦδε μεθήμονα γείνατο μήτηρ;
εἵματα μέν τοι κεῖται ἀκηδέα σιγαλόεντα,
σοὶ δὲ γάμος σχεδόν ἐστιν...

("Ω Ναυσικά, γιατί τόσο νωθρή να σε γεννήσει η μάνα σου;
Αφρόντιστα σου μένουν τα λαμπρά σου ρούχα,
κι όμως ο γάμος πια σου γνέφει"..., μτφρ. Δ.Ν.Μ.)

Αρκετά από τα κωμικά στοιχεία στο έργο αυτό έρχονται από το προηγούμενο στιγμιότυπο. Και εδώ επίσης το θέμα του επικείμενου ομηρικού "γάμου" δένει με τον συντελεσμένο στο έργο ανάμεσα στην καθυστερημένη μαθήτρια και τον (απόντα από τη σκηνή) καθηγητή ιατρικής. Ωστόσο, το "διακύβευμα" τώρα είναι η μετάφραση, καθώς, δίχως την υποστήριξή της, μόνο ένα "Ναυσικάα..." μπορεί να προφερθεί.

Nausika from Lampros Polkas on Vimeo.

"Οι άνθρωποι, εργαλεία των εργαλείων τους"

Τις πιο φανατικές επικρίσεις για τη χρήση του powerpoint έχει διατυπώσει ο Edward Tufte (ομότιμος καθηγητής στο Yale, όπου δίδαξε στατιστική και σχεδιασμό πληροφοριακών συστημάτων και διεπιφανειών χρήσης). Ο Tufte αποδίδει στην (κατα-)χρηστική λειτουργία του powerpoint, εκτός από γνωστικές βλάβες, πολιτικές διαστάσεις. Αναγνωρίζοντας ότι ο "ζαχαρώδης χυλός" (phluff) με τα ποικιλόχρωμα bullets, τα ετερο-ομοιόμορφα templates και τα clips art εστιάζει στην παρουσίαση παρά στο περιεχόμενο, ο αποκληθείς Leornando Da Vinci των data αμερικανός καθηγητής (στο έργο του The Cognitive Style of PowerPoint) παρατηρεί ότι το μαξιμαλιστικό ύφος του εν λόγω λογισμικού εγκαθιστά ολοκληρωτικού τύπου σχέσεις ανάμεσα στον ομιλητή και το ακροατήριό του, όπως τις γνώρισε στο παρελθόν η ανθρωπότητα στα ρωμαϊκά αμφιθέατρα, τις παρελάσεις των Ναζί και τις σταλινικές συγκεντρώσεις.

Η ιστορία είναι αποκαλυπτική, συνεχίζει ο Tufte, επειδή, πίσω από τη μεταφορά του γνωστικού στυλ του powerpoint, βρίσκεται η ίδια η εταιρεία λογισμικού. Δηλαδή μια μεγάλη γραφειοκρατία, με έργο της τον υπολογιστικό προγραμματισμό (βαθειά ιεραρχική και αυστηρά δομημένη) και την αγορά (βασισμένη στην ταχύτητα, την παραπλάνηση, την εντολή και όχι την ανάλυση, τη σκέψη με σλόγκαν και την αγοραία ηθική). Το να περιγράφεις έναν οίκο λογισμικού είναι σαν να περιγράφεις το γνωστικό στυλ του powerpoint. Στο αγοραίο και συνάμα αυταρχικό αυτό πλαίσιο, ο ομιλητής στέλνει σημεία δύναμης (power points) με bullets σε όσους τον παρακολουθούν. Ο Tufte παραδειγματίζει αυτές τις απόψεις του, μεταποιώντας μια εικόνα από στρατιωτική παρέλαση στην Πλατεία Στάλιν στη Βουδαπέστη το 1956:

Μια καλύτερη μεταφορά για παρουσιάσεις, καταλήγει ο Tufte, είναι η διδασκαλία. Οι δάσκαλοι προσπαθούν να δίνουν εξηγήσεις στους μαθητές τους με αξιόπιστο τρόπο -κάτι που επί ματαίω επιχειρούν οι παρουσιάσεις με powerpoint. O πυρήνας των ιδεών της διδασκαλίας (η εξήγηση, η συλλογιστική σκέψη, η ερώτηση, το περιεχόμενο, η απόδειξη, η αξιόπιστη εξουσία και όχι το πατρονάρισμα) είναι ο αντίθετος πόλος της ιεραρχημένης και προσανατολισμένης στην αγορά προσέγγισης.

Μαντιθέου απολογία

Η φιλοξενία του "Ύπέρ Μαντιθέου" λόγου του Λυσία στο σχολικό εγχειρίδιο της Β Λυκείου και στα συνοδευτικά δοκίμια και σχόλια στο "βιβλίο του καθηγητή" ελάχιστα πείθουν τον αναγνώστη ως προς το ότι ο υπερασπιστικός αυτός λόγος προϋποθέτει μια ισχυρή (για την τότε πολιτική συγκυρία) κατηγορία, με βάση την οποία ο απολογούμενος (Μαντίθεος) θεωρούνταν φιλο-ολιγαρχικός.

Τα συνοδευτικά σχόλια και κείμενα αναφέρονται φυσικά στα πραγματολογικά συμφραζόμενα της κατηγορίας, ωστόσο είναι μονομερώς προσανατολισμένα στην ριζική ανατροπή της. Έτσι, ο Μαντίθεος εμφανίζεται λίγο πολύ ως εξιλαστήριο θύμα μιας πολιτικής σκευωρίας κάποιων αφελών "αντιδημοκρατικών", τα κίνητρα των οποίων παραμένουν ασαφή και σκοτεινά, τα οποία καλούνται μάλιστα να υποθέσουν καθηγητής και μαθητές (σε σχετική άσκηση του σχολικού εγχειριδίου).

Ο εκτοπισμός της πειστικότητας της κατηγορίας και της λαθραίας κυκλοφορίας της στην απολογία του Μαντίθεου έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, να μη γίνεται κατανοητή και δικαιολογήσιμη η ικανότητα του Λυσία να προσαρμόζει τους λόγους του στο ήθος του εκάστοτε πελάτη του-ομιλητή (την ἠθοποιίαν). Ο ρητορικός, γενικότερα, λόγος αντλεί το κύρος του από το κατά πόσο και πώς συγκρούεται/διαλέγεται προς τον αντίπαλο λόγο, τα σήματα του οποίου είναι διαρκώς παρόντα και ορατά στο καταγωγικώς προφορικό αυτό "κείμενο".

Το επόμενο άρθρο του Ευ. Αλεξίου (δημοσιευμένο το 2001 στο περιοδικό "Ελληνικά", αρ. τεύχ. 80: 25-41) αποκαθιστά την προηγούμενη μονομέρεια, επιμένοντας κυρίως στις ολιγαρχικές "συμπάθειες" του Μαντίθεου, που εξηγούν και τους λόγους για τους οποίους η ἠθοποιία του Λυσία δεν είναι μόνο "αντι-παθητική" προς το κατηγορητήριο αλλά και κατάλληλα προσαρμοσμένη στο ήθος του πελάτη του.

Ο θάνατος της κριτικής

Με την ευκαιρία της διάλεξης που θα δώσει στην Αθήνα (Δευτέρα 24 Νοεμβρίου 2008) ο Terry Eagleton, με τίτλο "ο θάνατος της κριτικής", αναδημοσιεύω από το περιοδικό "Εντευκτήριο" παλαιότερο άρθρο του στο "TLS" σε δική μου μετάφραση από τα αγγλικά.

Εικονικοί κόσμοι: Μύθοι και Φαντασία

Οι τεχνολατρικές προσεγγίσεις των ΤΠΕ βλέπουν τη χρήση των υπολογιστών στην εκπαίδευση (στον κλάδο των φιλολογικών μαθημάτων ειδικότερα) ως "επανάσταση". Σάμπως αυτό που καλούνται να κάνουν οι φιλόλογοι, όσον αφορά τη διδασκαλία των λογοτεχνικών "κειμένων" με τις ΤΠΕ, να μην έχει συμβεί ποτέ πριν. Καθώς μάλιστα στον χώρο της εκπαιδευτικής τεχνολογίας τα ονόματα χάνουν συχνά την επαφή τους με τα πράγματα και το πολιτικό τους κυρίως νόημα, οι αποπλαισιωμένες από τα ιστορικά τους συμφραζόμενα θεωρήσεις επιφυλλάσσουν για τους εκπαιδευτικούς την εξής παγίδα: αντί να αναγνωρίζεται ότι σε κάθε δεκαετία που περνά το πεδίο έρευνας και πρακτικής των ΤΠΕ εμπλουτίζεται με νέες γνώσεις όσον αφορά τη διδασκαλία του γραμματισμού, τις εξαιρετικά σύνθετες διαδικασίες εφαρμογής του και τους τρόπους με τους οποίους εφαρμόζεται και αξιολογείται διαχρονικά, συμπεραίνεται αυθαίρετα ότι η "νέα" αυτή γνώση έχει ολότελα αντικαταστήσει ή έχει υποσκελίσει τις συμβατικές (εντυπογραφικές) πρακτικές.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι απουσιάζουν οι ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στα συμβατικά μέσα μετάδοσης και διδασκαλίας της γνώσης και τα ηλεκτρονικά. Όμως, η απόσταση από την υιοθέτηση των αρχών ενός σκληροπυρηνικού τεχνολογικού ντετερμινισμού, σύμφωνα με τις οποίες οι σχετικές διαφορές προσδιορίζουν απόλυτα και τους τρόπους με τους οποίους τα μέσα χρησιμοποιούνται, είναι μεγάλη. Για παράδειγμα, στην πλειοψηφία του οι τύποι της διαδραστικότητας που παράγονται με τα υπολογιστικά συστήματα είναι, για τους σχεδιαστές και τους προγραμματιστές, ένας τύπος αλληλεπίδρασης με τους άλλους ανθρώπους ακόμη και όταν αυτοί δεν είναι παρόντες. Γι’ αυτό, προκειμένου να είμαστε σε θέση να παράγουμε αποτελεσματικά διδακτικά συστήματα οφείλουμε να γνωρίζουμε τί ακριβώς συγκροτεί μια αποτελεσματική επικοινωνία ανεξάρτητα προς το μέσον της.

Προς αυτή την κατεύθυνση, οι Lave & Wenger, αναφερόμενοι στο ζήτημα της κατανόησης της τεχνολογίας της πρακτικής, παρατηρούν ότι αυτή η κατανόηση «δεν περιορίζεται στην εκμάθηση της χρήσης κάποιων εργαλείων, αλλά αποτελεί τρόπο με τον οποίο συνδέεται κανείς με την ιστορία της πρακτικής διαδικασίας και συμμετέχει αμεσότερα στην πολιτισμική της διάσταση».

Την αποκατάσταση της σημασίας της ιστορίας της πρακτικής διαδικασίας επιχειρεί η Beatricce Bittarello, στο άρθρο της Another Time, Another Space: Virtual Worlds, Myths and Imagination, με παράδειγμα ανάλυσης τους εικονικούς κόσμους (virtual words). Στηριζόμενη σε μεθοδολογικές προσεγγίσεις από διαφορετικούς, συγγενείς μεταξύ τους, κλάδους (των κλασικών, πολιτισμικών και θρησκευτικών σπουδών), η ερευνήτρια υποδεικνύει πως το φανταστικό και το οπτικό -χαρακτηριστικά στοιχεία του εικονικού κόσμου- ανέκαθεν συνυπήρχαν, εξετάζοντας εικονικούς κόσμους στα αρχαία κείμενα ("έπος του Γκίλγκαμες", κήπο της Εδέμ της "Βίβλου", ομηρική Νέκυια της "Οδύσσειας", αρχαιοελληνική αγγειογραφία και τέχνη, "Αληθής ιστορία" του Λουκιανού), στη λογοτεχνία και τέχνη του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης (λ.χ. στη "Θεία Κωμωδία" του Δάντη, στον Ραμπελέ, στα "ταξίδια του Γκιούλιβερ"), και κυρίως στη νεότερη και σύγχρονη φανταστική γραμματεία και λογοτεχνία (Τόλκιεν, κ.ά).

Με ενδιάμεσο αντιπροσωπευτικό σταθμό, στα νεότερα χρόνια, τον κινηματογράφο, ο οποίος όχι μόνο απογειώνει το εικονικό θέμα (πρβλ. το "Metropolis" του Lang) αλλά και ο ίδιος συγκροτεί ένα εικονικό κόσμο, συγκρίνονται οι εικονικοί κόσμοι του κυβερνοχώρου και της προ-διαδικτυακής γραμματείας, για να υποδειχθεί ότι το συχνά διακρινόμενο και αντίπαλο ζεύγος, ανεξάρτητα από τα μέσα που χρησιμοποιεί κάποιος για να το προσεγγίσει, διαθέτει κοινό τουλάχιστον παρονομαστή: τον μυθικό χώρο.

Για τους φιλολόγους και τους κριτικούς της λογοτεχνίας ο μυθικός χώρος του εικονικού κόσμου στα λογοτεχνικά/θρησκευτικά κείμενα διαφέρει από τον χώρο της καθημερινής ζωής, είτε επειδή κατοικείται από τέρατα ή φανταστικά όντα είτε επειδή συμβαίνουν σ' αυτόν θαύματα, είτε επειδή οι συνήθειες των ανθρώπων στα εξωτικά αυτά μέρη είναι αλλόκοτες. Ύστερα, ο μυθικός, λoγοτεχνικός εικονικός κόσμος, ως ουτοπία ή δυστοπία, τοποθετείται κάπου μακριά, συχνά στα όρια ή τα έγκατα της γης, έτσι ώστε να προσεγγίζεται μετά από ένα επικίνδυνο, κατά κανόνα περιπετειώδες, ταξίδι, πολλές φορές ακόμη και με ασυνήθιστα μέσα (λ.χ. φτερωτά σανδάλια, όνειρο, μαγικό πλοίο, διαστημόπλοιο, πύλες που οδηγούν σε εναλλακτικούς κόσμους, κλπ).

Ο εικονικός κόσμος του κυβερνοχώρου μοιράζεται καταρχήν κοινά χαρακτηριστικά με αυτόν της λογοτεχνίας: υπο-κείμενοι κανόνες, αναπαραστάσεις χρηστών με τα "avatars", διαδραστικότητα σε πραγματικό χρόνο, τρισδιάστατοι και διαμοιραζόμενοι κόσμοι, αναφέρονται ως στοιχεία της διαδικτυακής εικονικής πραγματικότητας, ενώ εξίσου συχνές είναι οι θρησκευτικού τύπου δηλώσεις, που ορίζουν τον κυβερνοχώρο ως νέο "Παράδεισο" και "πύλη που βγάζει σε ένα νέο μαγικό και εναλλακτικό κόσμο". Ακόμη και ο όρος avatar στα ψηφιακά περιβάλλοντα είναι δάνειο από τη μυθολογία των ινδουιστών, σημαίνοντας την ενσάρκωση/επιφάνεια ενός θεού (ή θεάς). Στους διαδικτυακούς ενγένει εικονικούς κόσμους τελείται, όπως και στους προ-διαδικτυακούς, μια μυθοποιητική δραστηριότητα, μέσω του υπολογιστή τώρα, καθώς δημιουργούνται φανταστικοί και εδώ πολιτισμοί, που δεν υπάρχουν έξω από τον εικονικό κόσμο. Το κύριο στοιχείο τους είναι και εδώ η "εμπειρία" που δοκιμάζουν οι μέτοχοι δράστες του εικονικού κόσμου και οι σχέσεις τους που διαμορφώνονται on-line. Η εμπειρία αυτή, όπως και στον προ-διαδικτυακό εικονικό κόσμο της λογοτεχνίας, σχετίζεται με ολότελα συνηθισμένες πράξεις, εγκιβωτισμένες ωστόσο σε ένα εξαιρετικό περικείμενο.

Τελικά, κατά την Bittarello, οι εικονικοί κόσμοι (λογοτεχνικοί, οπτικοί / τεχνολογικοί) μας προσφέρουν τη δυνατότητα να διερευνήσουμε πιθανούς κόσμους και να αναδημιουργήσουμε πραγματικότητες μέσω της μυθοποίησης, εντάσσοντας στην καθημερινή και πραγματική εμπειρία μας αυτό που δοκιμάζουμε στον εικονικό κόσμο. Όπως και "τότε" έτσι και "τώρα" οι εικονικοί κόσμοι δεν είναι τόποι και τρόποι διαφυγής από την πραγματικότητα αλλά μια απόπειρα εμπλοκής με αυτήν: δεν θέλει, δηλαδή, κανείς να μεταφέρει τη ζωή του στο web όσο στο να πειραματιστεί σε αυτό το "αλλο" πεδίο της πραγματικότητας. Γι' αυτό μπορούμε να μιλάμε για μια διαδικασία "ώσμωσης" παρά για ένα μηχανιστικό διαχωρισμό ανάμεσα σε δύο πραγματικότητες (την ψηφιακή και τη φυσική). Υπ΄ αυτή την έννοια οι εικονικοί κόσμοι αποτελούν χώρους δοκιμής, "άσκησης".

"Υπεργραμμική" μάθηση

Ο Timothy Hill στο επόμενο κείμενό του ("HypeRote? The Role of IT in Ancient Language Teaching") επισκοπεί αντιπροσωπευτικές λογισμικές εφαρμογές του διαδικτύου στη διδακτική των κλασικών γλωσσών (λατινικών και αρχαίων ελληνικών).

Αξιολογώντας επιλεκτικά το αρχαιογλωσσικό κυρίως υλικό του διαδικτύου, ο Hill επισημαίνει το φαινόμενο της "υπεργραμμικής μάθησης" (HypeRote learning): το συγκροτούν αφενός μηχανιστικού τύπου προγράμματα "πρακτικής και εξάσκησης" (πρβλ. τις ηλεκτρονικές γραμματοσυντακτικές ασκήσεις που παράγονται κυρίως με τις "ζεστές πατάτες") και αφετέρου παλαιάς κυρίως κοπής αρχαιογνωστικά βιβλία (εγχειρίδια και βοηθήματα), τα οποία έχουν πάρει ηλεκτρονική μορφή.

Οι δύο κύριες αυτές κατηγορίες υλικού, που κυριαρχούν σήμερα στο διαδίκτυο, ευθύνονται, κατά τον Hill, για το ότι η διδασκαλία των κλασικών γλωσσών με τις ΤΠΕ δεν παρουσιάζει καμία σημαντική διαφορά (no significant difference phaenomenon) σε σχέση με την αντίστοιχη που βασίζεται στα "παραδοσιακά" έντυπογραφικά μέσα. Το ίδιο ισχύει και για τα αρνητικά αποτελέσματα του αναπαραγόμενου με τους υπολογιστές αρχαιογλωσσικού φορμαλισμού, καθώς, όσο βαρετή είναι η κλίση ενός αρχαίου ρήματος με το μολύβι και το χαρτί, άλλο τόσο πληκτική είναι η πληκτρολόγησή του στον υπολογιστή.

Έτσι, αν και η ηλεκτρονική αρχαιογλωσσία ποσοτικά είναι άφθονη, η πραγματική, ποιοτική της συμβολή της στη διδασκαλία ελέγχεται μέχρι σήμερα εξαιρετικά φτωχή. Δικαιολογημένα, κατ΄ επέκταση, η ευφορία των αισιόδοξων φιλολόγων, που υπερασπίζονται τη διδασκαλία των αρχαίων με τις ΤΠΕ στα σχολεία και τα πανεπιστήμια, βρίσκεται αντιμέτωπη με την ουσιαστική απάθεια των σκεπτικιστικών και των ευκαιριακών χρηστών.

Η δημιουργική αξιοποίηση, κατά τον Hill, των υπολογιστών στη διδακτική των κλασικών γλωσσών είναι δυνατόν, παρά ταύτα, να αποβεί εξαιρετικά χρήσιμη, υπό την προϋπόθεση ότι βάζει στη σχετική συζήτηση το επόμενο διπλό ερώτημα: (α) Σε ποιες περιοχές η παραδοσιακή διδακτική των κλασικών γλωσσών έχει σήμερα αποτύχει; και (β) οι υπολογιστές μπορούν να καλύψουν αυτές τις προβληματικές περιοχές; Αντιστρέφοντας κάποιος το διπλό αυτό ερώτημα μπορεί να αναρωτηθεί: ποιες ακριβώς δυνατότητες των υπολογιστών μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα της αρχαιογνωστικής και αρχαιογλωσσικής μάθησης με τα παραδοσιακά μέσα;

Ο Hill καταλήγει ότι τρεις είναι οι δυνατότητες των υπολογιστικών εργαλείων, στις οποίες μπορεί να στηριχθεί η εμπράγματη ανανέωση της διδασκαλίας των κλασικών γλωσσών:
(1) η πολυμεσικότητα
(2) η συνδεσιμότητα, και
(3) τα υπερκείμενα.

Ζητούμενο ωστόσο παραμένει αν οι δυνατότητες αυτές, όταν μεταφράζονται σε ηλεκτρονικές εφαρμογές, φέρνουν κάτι ολότελα νέο και δημιουργικό στη διδασκαλία.

Ψηφιακή φιλολογία και λογοτεχνικές σπουδές

Τί κάνουν, και τί μπορούν να κάνουν, οι φιλόλογοι, όταν δουλεύουν με τους υπολογιστές; Εκτός από τις επιδειξιακές τους ενασχολήσεις με τα λογισμικά παρουσίασης, τη ματαιόδοξη τριβή τους με τα "εγκεκριμένα" εκπαιδευτικά λογισμικά (τα οποία έχουν αρχίσει να γίνονται αντικείμενο αρχαιολογικού πλέον ενδιαφέροντος), και την έκδοση ψηφιακών "φυλλάδων", χτίζουν και δημιουργικές γέφυρες ανάμεσα στις φιλολογικές και τις λογοτεχνικές σπουδές με την ψηφιακή τεχνολογία.

Οι συγγραφείς του τόμου A Companion to Digital Studies (επιμ. έκδ. από τους R. Siemens & S. Schreibman. Οξφόρδη: Blackwell 2008), μας διαφωτίζουν τουλάχιστον για τις προβληματικές σχέσεις των ανθρωπιστικών σπουδών με τα υπολογιστικά μέσα.

Part I: Introduction
1. Imagining the New Media Encounter

Part II: Traditions
2. ePhilology: When the Books Talk to Their Readers
3. Disciplinary Impact and Technological Obsolescence in Digital Medieval Studies
4. Knowledge will be multiplied : Digital Literary Studies and Early Modern Literature
5. Eighteenth-Century Literature in English and Other Languages: Image, Text, and Hypertext
6. Multimedia and Multitasking: A Survey of Digital Resources for Nineteenth-Century Literary Studies
7. Hypertext and Avant-texte in Twentieth-Century and Contemporary Literature

Part III: Textualities
8. Reading Digital Literature: Surface, Data, Interaction, and Expressive Processing
9. Is There a Text on This Screen Reading in an Era of Hypertextuality
10. Reading on Screen: The New Media Sphere
11. The Virtual Codex from Page Space to E-space
12. Handholding, Remixing, and the Instant Replay: New Narratives in a Postnarrative World
13. Fictional Worlds in the Digital Age
14. Riddle Machines: The History and Nature of Interactive Fiction
15. Too Dimensional: Literary and Technical Images of Potentiality in the History of Hypertext
16. Private Public Reading: Readers in Digital Literature Installation
17. Digital Poetry: A Look at Generative, Visual, and Interconnected Possibilities in its First Four Decades
18. Digital Literary Studies: Performance and Interaction
19. Licensed to Play: Digital Games, Player Modifications, and Authorized Production
20. Blogs and Blogging: Text and Practice

Part IV: Methodologies
21. Knowing: Modeling in Literary Studies
22. Digital and Analog Texts
23. Cybertextuality and Philology
24. Electronic Scholarly Editions
25. The Text Encoding Initiative and the Study of Literature
26. Algorithmic Criticism
27. Writing Machines
28. Quantitative Analysis and Literary Studies
29. The Virtual Library
30. Practice and Preservation Format Issues
31. Character Encoding
Annotated Overview of Selected Electronic Resources

Η προκείμενη έκδοση εμπλουτίζει και αναθεωρεί μια προηγούμενη προσπάθεια χαρτογράφησης του αναδυόμενου κλάδου των ανθρωπιστικών σπουδών που υποστηρίζεται από τα ψηφιακά μέσα: A Companion to Digital Humanities (επιμ. έκδ. από τους S. Schreibman, R. Siemens, & J. Unsowrth. Οξφόρδη: Blackweel, 2004).

Αρχαιογνωσία και Νεογνωσία

Την Πέμπτη 4-09-2008 πραγματοποιείται επιμορφωτικό σεμινάριο από τους συνεργάτες του προγράμματος "Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσσία στη Μέση Εκπαίδευση" στη σχολή Μωραΐτη (ώρα 10:000-14:00, αίθουσα Μουσικής). Τίτλος του σεμιναρίου: Αρχαιογνωσία και Νεογνωσία: Συγκρίσεις και συγκρούσεις.

Ακολουθεί το πρόγραμμα:

10.00-10.15 Χαιρετισμοί:
Χρυσάνθη Μωραΐτη- Καρτάλη, Αλέξης Δημαράς

10.15-10.35: Από την Αρχαιογνωσία στη Νεογνωσία:
Δ. Ν. Μαρωνίτης

10.35-10.55: Η αρχαία φιλοσοφία στο Σχολείο:
Γιώργος Ζωγραφίδης - Βασίλης Κάλφας

Δ ι ά λ ε ι μ μ α

11.45-12.05: Το εκπαιδευτικό κεφάλαιο της Ρώμης:
Θεόδωρος Παπαγγελής

12.05-12.25: Ο οικείος και ο ανοίκειος χαρακτήρας των αρχαίων. Το παράδειγμα του Ομήρου:
Λάμπρος Πόλκας

12.25- Επιλογικά σχόλια:
Δ. Ν. Μαρωνίτης

Σ υ ζ ή τ η σ η

Είσοδος ελεύθερη σε κάθε ενδιαφερόμενο.

Πώς γράφουμε πολυτονικά στο ιστολόγιο

Μπορούμε να γράψουμε πολυτονικά (λ.χ. αρχαία ελληνικά) στο ιστολόγιο τύπου blogger, όταν χρησιμοποιούμε τον Internet Explorer, ακολουθώντας τα εξής βήματα:

1. Ρυθμίζουμε τα Windows (λ.χ. τα XP), ώστε να εγκαταστήσουμε το πολυτονικό πληκτρολόγιο, και έτσι να μπορούμε να γράφουμε πολυτονικά στον υπολογιστή.
Σημείωση: Τα Windows XP διαθέτουν γραμματοσειρές Unicode (λ.χ. την Palatino Linotype), οπότε είμαστε σε θέση να γράφουμε πολυτονικά με αυτήν τη γραμματοσειρά σε έναν επεξεργαστή κειμένου. Εξυπακούεται επίσης ότι γνωρίζουμε πώς να χρησιμοποιούμε το πολυτονικό σύστημα γραφής με το πληκτρολόγιο.

2. Ενθέτουμε στο πρότυπο (template) του ιστολογίου (Επεξεργασία HTML), αν φυσικά έχουμε δικαίωμα πρόσβασης σε αυτό, τον επόμενο κώδικα css:
.polytonic {font-family: Palatino Linotype, Arial Unicode MS, Athena, Lucida Sans Unicode;}

3. Αποθηκεύουμε τις αλλαγές που κάναμε στο πρότυπο.

4. Για να δοκιμάσουμε αν δουλεύει η τροποποίηση που κάναμε στο πρότυπο, δημιουργούμε μια νέα ανάρτηση.

5. Στον χώρο του κειμένου της ανάρτησης γράφουμε τον επόμενο κώδικα:
<span lang="grc" class="polytonic">ήήήήήήή</span>

6. Στο διάστημα με τα ήήήήήήή, που περικλείεται στα span, γράφουμε το πολυτονικό κείμενο. Όπως φαίνεται στο επόμενο παράδειγμα:

Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ
πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσε∙
πολλῶν δ’ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω,
πολλὰ δ’ ὅ γ’ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν,
ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων.

7. Δημοσιεύουμε την ανάρτησή μας.

Σημειώσεις:
1. Όταν γράφουμε ανάμεσα στα span το πολυτονικό κείμενο (μπορούμε φυσικά και να το κολλήσουμε από έναν επεξεργαστή κειμένου) δεν βλέπουμε τους τόνους ή τα πνεύματα παρά μόνον αφού πρώτα δημοσιεύσουμε την ανάρτησή μας.
2. Οι πληροφορίες για τον κώδικα οφείλονται στην Θέσεις στο πληκτρολόγιο για τους τόνους, τα πνεύματα και τους συνδυασμούς τους.
3.3. Επίσης εξοικείωση με τα πολυτονικά παρέχεται στις Συνδέσεις για τις γραμματοσειρές που υπάρχουν σε αυτό το ιστολόγιο.
3.4. Οι τροποποιήσεις στον κώδικα του ιστολογίου απαιτούνται μόνο όταν χρησιμοποιούμε τον Internet Explorer.

Ομηρική φιλολογία: Σεμινάριο (Ιθάκη, 15-18/09/2008)

ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΚΑΙ ΟΜΙΛΗΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ.

ΔΕΥΤΕΡΑ 15 Σεπτεμβρίου

19:30 Eναρκτήρια συνάντηση. Yποδοχή, χαιρετισμοί
20:00 Δ. Μ. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ, Μετάφραση της έκτης ιλιαδικής ραψωδίας. Εκφορά και σχόλια.

ΤΡΙΤΗ 16 Σεπτεμβρίου

Προεδρία: Φάνης Κακριδής

9:00–9:30 Αλεξάνδρα ΖΕΡΒΟΥ, Ανδρικός και γυναικείος χώρος και χρόνος στη συνάντηση Έκτορα και Ανδρομάχης.
9:30–10:00 Συζήτηση
10:00–10:30 Χρήστος ΤΣΑΓΓΑΛΗΣ, Σκηνικός, αφηγηματικός και διακειμενικός χώρος στην εταιρική ομιλία Διομήδη και Γλαύκου.
10:30–11:00 Συζήτηση
11:00–11:30 Διάλειμμα

Προεδρία: Αντώνης Ρεγκάκος

11:30–12:00 Αγάθη ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ, «διά νύκτα μέλαιναν». Η σημειολογία της νύχτας στην εταιρική ομιλία Πριάμου–Αχιλλέα.
12:00–12:30 Συζήτηση

Προεδρία: Αλεξάνδρα Ζερβού

18:30– 19:00 Αναστάσιος ΣΤΕΦΟΣ, Στο μεταίχμιο του ομιλητικού χώρου στη Ζ ραψωδία.
19:00–19:30 Συζήτηση
19:30–20:00 Ιωσήφ ΧΑΤΖΗΙΩΑΚΕΙΜΙΔΗΣ, Πολυτίμη ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ, Πού, πότε, πώς στο πλαίσιο των ομιλιών στη Ζ ραψωδία.
20:00–20:30 Συζήτηση

TΕΤΑΡΤΗ 17 Σεπτεμβρίου

Προεδρία: Χρήστος Τσαγγάλης

9:00–9:30 Αντώνης ΡΕΓΚΑΚΟΣ, Ιλιαδικός και Οδυσσειακός χρόνος: μερικές διαφορές.
9:30–10:00 Συζήτηση
10:00–10:30 Μενέλαος ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Μενέλαος και Ελένη: συζυγική ομιλία και επική αφήγηση (Οδύσσεια δ 240-289).
10:30–11:00 Συζήτηση
11:00–11:30 Διάλειμμα

Προεδρία: Αριάδνη Γκάρτζιου

11:30–12:00 Φάνης ΚΑΚΡΙΔΗΣ, Συναπαντήματα: ανθρωπολογικά στη συνάντηση του Οδυσσέα με τη Ναυσικά.
12:00–12:30 Συζήτηση
12:30–13:00 Αντώνιος ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, Καλυψώ και Κίρκη: σπηλιά και παλάτι.
13:00–13:30 Συζήτηση

16:30 Περιήγηση στην Iθάκη

ΠΕΜΠΤΗ 18 Σεπτεμβρίου

Προεδρία: Μενέλαος Χριστόπουλος

9:00–9:30 Αλίκη ΓΑΛΙΑΤΣΑΤΟΥ, Η τρίβαθμη ανιούσα κλίμακα της ομιλίας Οδυσσέα–Πηνελόπης. Ο χώρος και ο χρόνος.
9:30–10:00 Συζήτηση
10:00–10:30 Λάμπρος ΠΟΛΚΑΣ, Ομιλία και λέχος: από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια.
10:30-11:00 Συζήτηση

12:30 Θαλασσινή εκδρομή

Προεδρία: Αναστάσιος Στέφος

18:30– 19:00 Αριάδνη ΓΚΑΡΤΖΙΟΥ, Χώρος και χρόνος της μνηστηροφονίας.
19:00–19:30 Συζήτηση

ΚATAΛHKTIKH ΣYNEΔPIA
Προεδρία: Δ. Ν. Μαρωνίτης

19:30–20:00 Σύνοψη πορισμάτων του Σεμιναρίου
20:30 Το Επαρχείο Ιθάκης θα απονείμει το βραβείο "Οδυσσέως-Πηνελόπης" στους: Ι. Θ. Κακριδή, Όλγα Κομνηνού-Κακριδή και Ελένη Ι. Κακριδή.
Το βραβείο θα παραλάβει ο καθηγητής Φάνης Ι. Κακριδής.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 19 Σεπτεμβρίου

Tαξίδι επιστροφής

Τρεις μύθοι για την ηλεκτρονική μάθηση

Ο κριτικός λόγος σε ζητήματα ηλεκτρονικής μάθησης είναι δυσεύρετος όχι μόνο στις διδασκαλίες και τις "επιμορφωτικές" πρακτικές, που έχουν κατακλύσει τον χώρο της εκπαίδευσης, αλλά και στο "πολυπολιτισμικό" και "πλουραλιστικό" διαδίκτυο.

O Norm Friesen, καναδός ερευνητής των πρακτικών της ηλεκτρονικής μάθησης, οπλισμένος με τις αρχές της κριτικής θεωρίας (των Adorno-Horkheimer, Habermas), ελέγχει τρεις, συμπληρωματικές μεταξύ τους, κοινότοπες αλήθειες ή "μύθους", που αναφέρονται στη χρήση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση. Παραφράζονται στη συνέχεια οι βασικές του θέσεις.

Μύθος πρώτος: "Η οικονομία της γνώσης".

O "μύθος" αυτός, κατά τον Friesen, μετατοπίζοντας την "αξία" της εργασίας του Μαρξ στην ίδια τη γνώση, φέρνει τη δεύτερη στο κέντρο κάθε κοινωνικοπολιτικής δραστηριότητας, με την εκπαίδευση να αποτελεί τον θεσμικά κατοχυρωμένο εκπρόσωπό της.

Για τους θιασώτες του σλόγκαν "οικονομία της γνώσης", γράφει ο Friesen, το σχολείο δεν αποβλέπει στην εν δυνάμει προσωπική αυτονομία ή στην υπεύθυνη "πολιτική παιδεία" (citizenship), αλλά αντιμετωπίζεται ως μέσο δημιουργίας και αναπαραγωγής της γνώσης, σαν να πρόκειται για "φυσικοποιημένη" παραγωγική δύναμη. Αυτό σημαίνει ότι η γνώση δεν εννοείται ως εργαλείο Διαφωτισμού, προετοιμάζοντας κοινωνικά ενεργούς δημοκρατικούς πολίτες, αλλά λειτουργεί ως ένα είδος υπηρεσίας, που μπορεί να αγοραστεί, να πουληθεί, να χρησιμοποιηθεί και να επαναχρησιμοποιηθεί. Προσλαμβάνει, έτσι, τη μορφή "υπερ-εμπορεύματος", που έχει αγοραστική αξία, όπως τα φυσικά προϊόντα, υπερβαίνοντας ωστόσο τα αγαθά της φυσικής εργασίας.

Η ηλεκτρονική γνώση, ειδικότερα, είναι μαζί "πράγμα και ροή", με την ικανότητα να εξατομικεύεται, να αναδιοργανώνεται, να αναβαθμίζεται, να επαναξιολογείται και, κυρίως, να γίνεται αντικείμενο συνεχούς ανταλλαγής. Σε αντίθεση ωστόσο προς τα φυσικά αγαθά, αυτή η εμπορευματοποιημένη γνώση "μπορεί εύκολα να μετακινείται" (mobilized) και να ξε-πακετάρεται, προσαρμοζόμενη στις ετερόκλητες ανάγκες των καταναλωτών χρηστών της. Όταν μια τέτοια γνώση συνδέεται με εκπαιδευτικούς στόχους, τότε μετατρέπεται σε "μαθησιακό αντικείμενο". Τα "μαθησιακά αντικείμενα", τα οποία φοριούνται πολύ στον χώρο της ηλεκτρονικής μάθησης, είναι, για τον Friesen, ανταλλάξιμοι ψηφιακοί πόροι που έχουν την ικανότητα να συνδυάζονται και να συνδιαμορφώνονται με άλλα ψηφιακά αντικείμενα.

Πρόταση: χρέος του εκπαιδευτικού είναι, κατά τον Friesen, να μετακινηθεί πέρα από τη θεώρηση της γνώσης ως κατασκευής ή ανακατασκευής, σαν να πρόκειται για καθολική και κοινωνικά ουδέτερη δύναμη, που αξιολογείται με όρους αποκλειστικά αποτελεσματικότητας. Λ.χ., τα "μαθησιακά αντικείμενα" δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν "μαύρα κουτιά" γνώσης, ανεξάρτητα από τα πλαίσια και τους στόχους που συνδέονται με τη χρήση τους. Αξιοποιώντας την κριτική θεωρία οι εκπαιδευτικοι μπορούν να "ανοίξουν" αυτά τα "μαύρα κουτιά", διερωτώμενοι για τον ιδιοκτήτη τους, τον στόχο τον οποίο προορίζονται να επιτελέσουν, καθώς επίσης για τις συνέπειες που μπορεί να προκύψουν από τη χρήση τους.

Μύθος δεύτερος: "οποιοσδήποτε, οποτεδήποτε και οπουδήποτε".

Ο δεύτερος "μύθος" αναφέρεται στην ελεύθερη πρόσβαση που εξασφαλίζει η "οικονομία της γνώσης" σε όλους ανεξαιρέτως τους χρήστες, οποτεδήποτε αυτοί το επιθυμούν, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται. Εννοούνται, για παράδειγμα, διατυπώσεις ότι τα ιστολόγια, οι ηλεκτρονικοί φάκελοι των μαθητών (e-portfolios), τα wikis και άλλες τεχνολογίες (second life, facebook) παρέχουν την ελευθερία στον χρήστη να "κατασκευάζει", ή να αναπτύσσει, τη δική του "on line" ταυτότητα, χωρίς ωστόσο να δίνεται καμία ειδικότερη εξήγηση για το πώς ακριβώς εξασφαλίζεται μια τέτοια ελευθερία.

Παραπέμποντας σε σχετικές έρευνες, ο Friesen υποστηρίζει ότι όχι μόνο μια τέτοια ελευθερία δεν είναι εξασφαλισμένη, αλλά ότι, αντίθετα, οι τεχνολογίες του διαδικτύου "προωθούν, διαχέουν και εμπορευματοποιούν εικόνες φυλετικές και κοινωνικού ρατσιμού", για να συμπεράνει ότι είναι αδύνατον να κατασκευάσει κάποιος μια "on line" κοινωνική ταυτότητα, ή persona, ex nihilo. Πρόσθετες ερευνητικές αναφορές στο επονομαζόμενο "ψηφιακό χάσμα" (digital divide), σε "παρακολουθητικές", διαφημιστικές τεχνικές, που μας αναγνωρίζουν αμέσως και μας απευθύνονται μόλις μπούμε στο διαδίκτυο, ακόμη και η αντωνυμία "μου", που εμφανίζεται σε εικονίδια του τύπου "ο υπολογιστής μου", τα "αρχεία μου", το "vaio μου", επιβεβαιώνουν ότι το σλόγκαν "οποιοσδήποτε, οποτεδήποτε, οπουδήποτε" δεν είναι παρά μια σκόπιμα αφηρημένη έννοια, που αντιμετωπίζει τους ανθρώπους ως "εξ ορισμού" (default) καταναλωτικά υποκείμενα. Και δεν είναι καθόλου δύσκολο να εξηγήσει κάποιος, γιατί αυτή η εν τέλει "εξ ορισμού" κοινωνική ταυτότητα, στο διαδίκτυο και στον παγκόσμιο ιστό, είναι κατά κανόνα λευκή και αρσενική. Το "μου" παραπέμπει στην "εξ ορισμού" ιδιότητα που "εγώ" έχω ως παραγωγός και καταναλωτής, εφόσον "εγώ" είμαι στη θέση να παράγω, να καταναλώσω και, εν τέλει, να μάθω σ' ένα "εξ ορισμού" χώρο που κυριαρχείται από την οικονομική δραστηριότητα.

Πρόταση: οι εκπαιδευτικοί, κατά τον Friesen, οφείλουν να συμβάλλουν, με τον λόγο και το έργο τους, στην εξάλειψη των ανισοτήτων όσον αφορά την ψηφιακή πρόσβαση και να υποδείξουν συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους οι προτάσεις τους θα διασταυρωθούν με τους κοινούς τρόπους σκέψης γύρω από τις τεχνολογίες του διαδικτύου.

Μύθος τρίτος: "Η τεχνολογία καθοδηγεί την εκπαιδευτική αλλαγή".

Το τελευταίο κλισέ υπονοεί ότι, από μόνη της, η τεχνολογία αλλάζει την εκπαίδευση. Η τεχνολογική πρόοδος υπολογίζεται ως ανεξάρτητη από τις κοινωνικές καταστάσεις, και έχει τη δύναμη να τροποποιεί αμετάκλητα επαγγελματικές πρακτικές και προτεραιότητες, ή ακόμη και να τις εξαφανίζει.

Η τεχνολογία, έτσι, εμφανίζεται σαν να είναι το "πεπρωμένο" της εκπαίδευσης, συχνά και της κοινωνίας στο σύνολό της. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν κανένα λόγο στο να καθορίσουν το μέλλον του ρόλου τους. Αντίθετα, καλούνται είτε να προσαρμοστούν σε μια, εκτεχνολογημένης σκόπευσης, αλλαγή είτε να κατέβουν από το τρένο.

Η πλέον οικεία όψη του τρίτου "μύθου" είναι, κατά τον Friesen, ο "τεχνολογικός ντετερμινισμός": η πίστη, δηλαδή, ότι η κοινωνική πρόοδος εξαρτάται από την τεχνολογική καινοτομία, που με τη σειρά της είναι "μοιραίο γεγονός". Η αισιόδοξη εκδοχή του ντετερμινισμού είναι ότι οι θετικές όψεις της τεχνολογικής αλλαγής υπερτoνίζονται (στην αφαιρετική τους πάντοτε διάσταση) έναντι των αρνητικών. Για παράδειγμα, οι εκπαιδευτικοί που δεν υιοθετούν στο έργο τους τις ΤΠΕ νομίζονται "καθυστερημένοι", επειδή αρνούνται να αποδεχθούν τις "θετικές" ιδιότητες της τεχνολογίας, αντί να θεωρηθούν ως οι τελευταίοι που αντιστέκονται στις "αρνητικές" ή και ολέθριες συνέπειές της. Εξάλλου, τα επονομάζομενα "συστήματα διαχείρισης μάθησης" (τύπου WebCT ή Moodle) κάθε άλλο παρά άλλαξαν στην ουσία κατεστημένες επιχειρησιακές πρακτικές. Τα συστήματα αυτά, κατά τον Friesen, σχεδιάζονται και υιοθετούνται σε πλήρη συμμόρφωση με τους στόχους και τις διαχειριστικές δομές των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων: διευθύνονται από μια κεντρική αρχή, ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν διαδικτυακές υπηρεσίες, ορίζοντας μάλιστα συγκεκριμένους "ρόλους" (μέσω των επιλογών εισόδου στο σύστημα), ενισχύοντας έτσι τις παραδοσιακές λειτουργίες και ταυτότητες του εκπαιδευτικού προσωπικού (των εκπαιδευτών, των εκπαιδευόμενων και των διαχειριστών). Η υιοθέτηση, τελικά, της διαδικτυακής τεχνολογίας φαίνεται ότι έχει ως αποτέλεσμα την ενδυνάμωση παρά τη διασάλευση συμβατικών εκπαιδευτικών πρακτικών και λειτουργιών.

Συμπερασματική πρόταση: Η τεχνολογία, από μόνη της, δεν είναι ασταμάτητη δύναμη που καθορίζει αναπόφευκτα το μέλλον των κοινωνιών γενικώς και της ηλεκτρονικής μάθησης ειδικότερα. Αν η τεχνολογία αντιμετωπιστεί ως αποτέλεσμα σύνθετων, πολυ-αιτιακών διαδικασιών κοινωνικής διαπραγμάτευσης, τότε αναδύεται ως κάτι εντελώς διαφορετικό. Ως αμφίσημη διαδικασία ανάπτυξης που ταλαντεύεται ανάμεσα σε διαφορετικές πιθανότητες. Υπ' αυτή την έννοια, η τεχνολογία δεν είναι το πεπρωμένο της εκπαίδευσης αλλά μια σκηνή μάχης.

Σχόλιο: αν επιτρέπεται η φράση-κλισέ "κριτική της κριτικής", θα μπορούσε να παρατηρήσει κάποιος ότι η κριτική θεωρία υπήρξε χρήσιμο μεθοδολογικό εργαλείο ανάλυσης και ερμηνείας των κοινωνικών φαινομένων (της τεχνολογίας, της εκπαίδευσης, κλπ), αλλά ελάχιστα βολικό και πρακτικό όσον αφορά το "τι να κάνουμε". Αυτός ίσως είναι και ο λόγος για τον οποίο η κριτική θεωρία, όπως αναφέρει και ο Friesen, έχει, μέχρι σήμερα, υπο-χρησιμοποιηθεί στον χώρο της ηλεκτρονικής μάθησης.

Κλασικά γράμματα: "κόβουν με το μαχαίρι τα εγκλήματα"

Οι μεταφυσικές ιδιότητες που αποδίδονται συχνά στα κλασικά γράμματα (τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά) δεν είναι μόνο φαινόμενο ελληνικό αλλά και ξένο. Πρόσφατα, ο νέος δήμαρχος του Λονδίνου Boris Johnson (απόφοιτος κλασικών σπουδών στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης), με αφορμή τη δολοφονία της μαθήτριας Arsene Darwit -το δέκατο έκτο κατά σειρά νεαρό θύμα δολοφονίας για φέτος στο Λονδίνο- άφησε να εννοηθεί ότι το "φάρμακο" σ' αυτό το κοινωνικό πρόβλημα θα μπορούσε να είναι και η ενίσχυση της διδασκαλίας των γλωσσών στην ακαδημαϊκή εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένων των Λατινικών και των Αρχαίων Ελληνικών.Περισσότερες πληροφορίες παρέχονται εδώ.

Στο μεταξύ, νηφάλιοι και κριτικοί προβληματισμοί διατυπώθηκαν σε συνέδριο που διοργανώθηκε στο πανεπιστήμιο Cambridge για το status και τις ευρωπαϊκές προοπτικές όσον αφορά τη διδασκαλία και τη μάθηση των Λατινικών.

Πάντως, τον φτωχό συγγενή της κλασικής παιδείας στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα της δευτεροβάθμιας κυρίως εκπαίδευσης συστήνει ο Πάνος Σεράνης σε άρθρο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο: "Poor relative or necessary evil? The place of Latin in the Greek curriculum"

Ομηρική Φιλολογία (Ιθάκη, 19-09-2008)

Άπό τις 15 μέχρι τις 19 Σεπτεμβρίου (2008) θα διεξαχθεί φέτος το ΚΓ' σεμινάριο ομηρικής φιλολογίας στην Ιθάκη.

Συνδιοργανωτές: το Κέντρο Οδυσσειακών Σπουδών και η Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων, με την υποστήριξη του Δήμου Ιθάκης.

Τίτλος του θεματικού κύκλου: Πολεμικός και ομιλητικός χώρος και χρόνος: από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια. Λειτουργίες και σήματα.

Επιμέρους θέματα του σεμιναρίου:
1. Πολεμικοί και ομιλητικοί χώροι και χρόνοι στην έκτη ιλιαδική ραψωδία. Ενδιαφέρουν ειδικότερα: (α) ο χώρος της εταιρικής ομιλίας Διομήδη και Γλαύκου, (β) οι εναλλασσόμενοι χώροι στο ευρύτερο πλαίσιο της συζυγικής ομιλίας ΄Εκτορα και Ανδρομάχης.

2. Ομιλητικός χώρος και χρόνος της εταιρικής ομιλίας Πριάμου Αχιλλέα στη εικοστή τέταρτη ραψωδία της Ιλιάδας: συστατικά σήματα.

3. Ομιλητικός χώρος και χρόνος στη συνεύρευση Οδυσσέα με Καλυψώ, Κίρκη, Ναυσικά.

4. Ομιλητικός χώρος και χρόνος στις τρεις βαθμίδες της συζυγικής ομιλίας Οδυσσέα και Πηνελόπης στην Οδύσσεια.

5. Χώρος και χρόνος της Μνηστηροφονίας.

Οι συνάδελφοι που επιθυμούν να συμμετάσχουν ως εισηγητές σε ένα από τα παραπάνω θέματα, μπορούν να δηλώσουν την προτίμησή τους στην ΠΕΦ, στέλνοντας, μέχρι τις 20 Ιουνίου 2008, περίληψη και τίτλο της εισήγησής του με e-mail (p-e-f@otenet.gr) ή fax (210-5228231).

Με τον Όμηρο στην Κίνα

Με τον Δ. Ν. Μαρωνίτη και τον Φάνη Κακριδή συμμετείχαμε σε συνέδριο που έγινε για τον Όμηρο στο Πεκίνο (21-05-2008).

Το συνέδριο, με τον γενικό τίτλο "Sino-Greek Conference on Homer", συνδιοργάνωσαν η ελληνική πρεσβεία στο Πεκίνο και η Κινεζική Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών στο πλαίσιο του Πολιτιστικού έτους της Ελλάδας στην Κίνα.

Προδημοσιεύονται δύο εισηγήσεις:

1. Δ. Ν. Μαρωνίτης: "Murder and Supplication. From the Iliad to the Odyssey"



2. Λ. Πόλκας "Visual Signs in the Homeric Epics"

Το ηλεκτρονικό λεξικό LSJ

Δεν είναι πλέον απαραίτητο να προσφεύγει κάποιος στη συχνά προβληματική ιστοσελίδα του "Περσέα" για να έχει πρόσβαση στα λεξικογραφικά δεδομένα του λεξικού των LSJ. Δύο νέα, ελεύθερα, διαδικτυακά συστήματα, το Pollux, του Πανεπιστημίου Harvard και το Philologic του πανεπιστημίου Chicago παρέχουν τουλάχιστον τη δυνατότητα αυτή.

Αρχαιολογήματα

Συγχρονισμένη με τις απόψεις του επονομαζόμενου και Φήμιου του Λευκού Οίκου, V. D. Hanson, συγ-γραφέα του Ποιος σκότωσε τον Όμηρο και αοιδού της επιθετικής πολιτικής των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, η Mary Lefkowitz επαναλαμβάνει σε ραδιοφωνική της συνέντευξη στο National Review την πολεμική της εναντίον της θεωρίας της "Μαύρης Αθηνάς", σημειώνοντας την προσφορά του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στον δυτικό πολιτισμό. Ακούστε τη ραδιοφωνική συνέντευξη πατώντας εδώ.

Πανωστάφυλα

"Πανωστάφυλα. Πάρεργα και εφήμερα μιας παρ' ολίγον δεκαετίας" είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του συνεργάτη του Προγράμματος Θεόδωρου Παπαγγελή. Πρόκειται για κείμενα τα οποία προωτοεμφανίστηκαν στη φιλόξενη ομήγυρι των "Νέων Εποχών" του κυριακάτικου "Βήματος".

Διαδρομές "χωρίς σύνορα" ανάμεσα σε συγκαιρινούς μύθους, ιδεοληψίες και εν εξελίξει "δράματα", δόσεις "ηθογραφικής" φλυαρίας με γνήσια ρωμέικες αφορμές, γλώσσα και παιδεία, θαυμαστικά, ερωτηματικά και αποσιωπητικά για τους τρόπους με τους οποίους νέα, και όχι τόσο νέα, επικοινωνιακά δαιμόνια διεκδικούν τον ενημερωτικό, παιδαγωγικό και ηθοπλαστικό τους ρόλο, απαρτίζουν, κατά τον συγγραφέα, τις πέντε θεματικές ενότητες του τόμου

Επιλέγεται απόσπασμα από το άρθρο "η αρχαιότητα ως πρόκληση":

"Τα κείμενα της ελληνικής και λατινικής αρχαιότητας δεν είναι ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο "διαχρονικά" και "μνημειώδη" από τα μετεγενέστερα μεσαιωνικά, αναγεννησιακά, νεωτερικά και μετανεωτερικά κείμενα που έχουν δομήσει την ιστορικότητά μας και διαμορφώσει τον ορίζοντα των ιδεολογικών, ειδολογικών και αισθητικών προσδοκιών μας.

Χρησιμοποιήθηκαν όμως συχνά, εδώ και αλλού, ως κλασικά μοντέλα στο πλαίσιο μιας φιλοσοφίας "συνέχειας", "ομοιότητας", ή ακόμη και "προσομοίωσης", που κάποτε εξυπηρέτησε ανάγκες εθνικού ή κοινωνικού αυτοκαθορισμού -οι Γερμανοί είδαν κάποτε στο κλασικό κάτοπτρο το άωτον της άριας καθαρότητας, οι Άγγλοι τον φιλελεύθερο ουμανισμό του αυθεντικού τζέντλεμαν, οι Αμερικανοί τα ρεπουμπλικανικά ιδεώδη των ιδρυτικών πατέρων του έθνους τους...

Όσο για τη λέξη του τίτλου του βιβλίου "πανωστάφυλα", αποτελεί ερμήνευμα, κατά το λεξικό LSJ, της λέξης "επιφυλλίδες": τα μετά τον τρυγητόν απολειφθέντα επί των κλημάτων μικρά βοτρύδια, κοινώς "επανωστάφυλλα".

Μύθος και θρησκεία

Το Τμήμα φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών διοργανώνει σεμινάρια για τους μύθους και τη θρησκεία στην ελληνική αρχαιότητα. Ακολουθεί το πρόγραμμα:

Tετάρτη, 26 Μαρτίου 2008
"Κυνώπις" Ελένη: επικά, τραγικά, διακειμενικά μυθήματα
Μ. Χριστόπουλος

Τετάρτη, 2 Απριλίου 2008
Αταίριαστος ήρωας: ο Αίαντας του Σοφοκλή και ο ήρωας στην πόλιν
Ε. Καρακάντζα

Τετάρτη, 9 Απριλίου 2008
"Η εις Άδου κάθοδος": η διαλεκτική της ανάβασης και της κατάβασης στην πλατωνική Πολιτεία
Ν. Χαραλαμπόπουλος

Τετάρτη, 7 Μαΐου 2008
Ψυχανάλυση και αρχαία ελληνική θρησκεία: περί της γενέσεως και παρουσίας των θεών στον κόσμο
Σ. Ράγκος

Τετάρτη, 14 Μαΐου 2008
Τα ερωτίδεια και η λατρεία του Έρωτα κατά την αυτοκρατορική περίοδο
Α. Γεωργιάδου

Ο κύκλος των Σεμιναρίων θα ολοκληρωθεί με τη διάλεξη του διακεκριμένου θρησκειολόγου Walter Burkert (ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης) την Πέμπτη, 22 Μαΐου 2008, στην αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Πατρών, με τίτλο:
Night and Light in Archaic Greek Cosmogonies: The Derveni Theogony of Orpheus

Υπολογιστές και αρχαιογνωσία

Η ελπίδα ήταν ότι οι νέες τεχνολογίες, που στο μεταξύ έχουν παλιώσει, θα μπορούσαν να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στην παιδαγωγική χρήση και την ακαδημαϊκή γνώση και στον κλάδο της αρχαιογνωσίας και αρχαιογλωσσίας. Αν κρίνει ωστόσο κάποιος από τις τρέχουσες πρακτικές, το εν λόγω χάσμα όχι μόνο μειώνεται αλλά διαιωνίζεται και επαυξάνεται. Στο ένα άκρο, οι εκπαιδευτικοί, χαμένοι μάλλον σε "βρικολακιασμένους" τόπους του διαδικτύου (πρβλ. το Second Life), που δεν στηρίζονται σε κανένα θεωρητικό υπόβαθρο της αρχαιογνωστικής επιστήμης παρά μόνο στο τεχνολογικό περιτύλιγμα, και στο αντίθετο άκρο οι ακαδημαϊκοί, απομονωμένοι στα εργαστήριά τους, αναπαράγουν τα κλασικά τους ενδιαφέροντα και τις παραδοσιακές τους πρακτικές δουλεύοντας απλώς με "νέα" μέσα.

Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση (Αθήνα, 13-3-2008)

Το τελικό πρόγραμμα της εκδήλωσης του "Προγράμματος Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση", που διοργανώνει η Εταιρεία Σπουδών Μωραΐτη στις 13 Μαρτίου (ώρα 18:00 μμ, αμφιθέατρο Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Βασ. Κωνσταντίνου 48), διαμορφώθηκε ως εξής:

Πέμπτη 13 Μαρτίου ώρα 18:00 μμ.
Πρόεδρος Δ Ν. Μαρωνίτης

Δ. Ν. Μαρωνίτης
Αρχές, μέθοδοι, αποτελέσματα
Μαρία Θεοδωροπούλου
Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας: σταθερά και εξελισσόμενα στοιχεία
Φάνης Κακριδής
Αρχαία ελληνική γραμματολογία: εύρος, βάθος, συμφραζόμενα.

Διάλειμμα

Βασίλης Κάλφας & Γιώργος Ζωγραφίδης
Φιλόσοφοι και φιλοσοφία στην αρχαία Ελλάδα
Θεόδωρος Παπαγγελής
Αλεξάνδρεια-Αθήνα-Ρώμη
Δημήτρης Κυρτάτας & Σπύρος Ράγκος
Ιστορία και ιστοριογραφία στην αρχαία Ελλάδα
Αλεξάνδρα Βουτυρά & Μανόλης Βουτυράς
Εισαγωγές και εξαγωγές στην αρχαία ελληνική τέχνη

Συζήτηση

Πληροφορίες:
Γραμματεία της Εταιρείας Σπουδών
Ουρανία Καϊάφα
Αγ. Ισιδώρου 14-16, 114 71 Αθήνα
τηλ.: 210.36.39.979
φαξ: 210.36.39.876.
e-mail:espoudon@otenet.gr

Η Οδύσσεια σε 15 δευτερόλεπτα

Άθλα και έπαθλα

Κυκλοφορεί ο τόμος "Άθλα και έπαθλα στα ομηρικά έπη" με 24 εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν στις 15-19 Σεπτεμβρίου 2004 στην Ιθάκη, στο πλαίσιο του Ι´ διεθνούς συνεδρίου για την Οδύσσεια. Το συνέδριο διοργάνωσε το Κέντρο Οδυσσειακών Σπουδών με τη χορηγία του Δήμου Ιθάκης και του Εθνικού Ιδρύματος Νεότητας.

Στον ομιλητικό αγώνα του συνεδρίου συμμετείχαν ερευνητές από πανεπιστήμια οχτώ χωρών (την Ελβετία, την Ιταλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και την Ελλάδα.

Οι εισηγήσεις της Francoise Letoublon ("Το πνεύμα του ανταγωνισμού στον Όμηρο", στα γαλλικά), της Αλεξάνδρας Ζερβού ("Άθλα και παιχνίδια πρόσληψης", στα γαλλικά) και του Δ. Ν. Μαρωνίτη ("Φονικά άθλα και έπαθλα στα ομηρικά έπη", στα ελληνικά) αντιμετωπίζουν το δίπτυχο θέμα του συνεδρίου συγκριτικά (στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια) μέσα από αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Εξέχει ο δυσερμήνευτος και αμφίβολος "άεθλος" της Πηνελόπης

Ανθρωπολογικές και αφηγηματολογικές προσεγγίσεις των ιλιαδικών "άθλων επί Πατρόκλω" υιοθετούν στις ανακοινώσεις τους η Jenny Strauss Clay ("Τέχνη, φύση και θεοί στην αρματοδρομία της ραψωδίας Ψ της Ιλιάδας", στα αγγλικά), ο Seth Schein ("Ο Αχιλλέας και η κηδεία του Πατρόκλου στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας", στα ελληνικά) και ο Αντώνης Ρεγκάκος ("Το χαμόγελο του Αχιλλέα ή η Ιλιάδα και το είδωλό της", στα αγγλικά).

Ο Wolfgang Kullmann ("Οι ολυμπιακοί αγώνες στην Ιλιάδα: Λ 698-265", στα ελληνικά) εντοπίζει υπαινικτικές αναφορές σχετικές με τους ολυμπιακούς αγώνες, που φιλοξενούνται στην αναδρομική διήγηση του Νέστορα στην ενδέκατη ιλιαδική ραψωδία.

Δύο εισηγήσεις, του Nicholas Richardson ("Οι αγώνες στη ραψωδία θ της Οδύσσειας", στα αγγλικά) και της Nancy Felson ("Ένα πρώτο-επινίκιο στους αγώνες των Φαιάκων: Οδύσσεια θ 202-233", στα αγγλικά), υποδεικνύουν την αφηγηματική λειτουργία των αγώνων στην οδυσσειακή Φαιακίδα.

Κάπως φυγόκεντρη ως προς τη θεματολογία του συνεδρίου η ανακοίνωση του Joachim Latacz ("Μάχη αισθημάτων: η ομηρική Ελένη", στα αγγλικά) επιμένει στον «διανοητικό αγώνα» που δίνει η ηρωΐδα στο ιλιαδιακό έπος.

Ο υποτιμημένος από την ομηρική έρευνα ρόλος των θεατών στα ομηρικά έπη απασχολεί την ανθρωπολογική σκόπευση της Αριάδνης Γκάρτζιου ("Οδυσσεύς θεατής, αθλητής και αφηγητής άθλων", στα ελληνικά), ενώ οι ποιητολογικές ιδιαιτερότητες της αοιδής ως διαγωνιστικού «επάθλου» εξετάζονται συγκριτικά από τον Μ. Χριστόπουλο ("Άθλα χωρίς έπαθλα: μουσικοί αγώνες στην Οδύσσεια και στον Ομηρικό Ύμνο εις Ερμήν", στα αγγλικά).

Δύο αρχαιολογικές ανακοινώσεις, του Μιχάλη Τιβέριου ("Τω δε νικώντι [εν Παναθηναίοις] δίδοται άθλον έλαιον εν αμφιφορεύσι", στα ελληνικά) και της Ευρυδίκης Κεφαλίδου ("Γεωμετρικά και αρχαϊκά έπαθλα: κείμενα, ευρήματα, εικονογραφία: 8ος-7ος αιώνας π.Χ.", στα ελληνικά) και μία ιστορικο-αρχαιολογική, της Isabelle Ratinaud ("Αναζητώντας την απαρχή των ολυμπιακών αγώνων: οι άριστοι του Ομήρου στην Άλτη", στα γαλλικά) αναφέρονται στους σύνθετους τρόπους με τους οποίους η τέχνη (ως εικόνα και κείμενο) εμπεριέχει ικανές δόσεις και από ιδεολογία.

Τρεις εισηγήσεις επικεντρώνονται στον διδακτικό Ησίοδο: Ο Απόστολος Αθανασάκης ("Οι κατάλογοι των ονομάτων στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια", στα ελληνικά) εξετάζει τον αγώνα Ομήρου και Ησιόδου ως προς την τεχνική σύνθεσης των ονοματικών Καταλόγων. Την αφηγηματική λειτουργία, που επιτελεί μια ποιητολογική μεταφορά σχετική με τη νίκη του Ασκραίου ποιητή σε ταφικά "άεθλα" της Χαλκίδας, δείχνει ο Χρήστος Τσαγγάλης ("Η μεταφορά του θαλάσσιου ταξιδιού και το "άθλον" της αοιδής: επανεξετάζοντας τη "Ναυτιλία" στα Έργα και Ημέραι", στα αγγλικά), ενώ τη λογοτεχνική αναπαράσταση αγωνιστικών θεμάτων, που περιλαμβάνονται στην ψευδο-ησιόδεια Ασπίδα, υπό την προοπτική της τεχνικής της "εκφράσεως", συζητά ο Τimothy Heckenlively ("Η μάχη και η ποιητική του ανταγωνισμού στην Ασπίδα του Ησιόδου", στα αγγλικά.

Τρεις επίσης εισηγήσεις διαγωνίζονται στην τεχνική της μυθοποίησης: Ο Franco Montanari ("Ένας αριστοκράτης προφήτης: ο πρώτος Ολυμπιόνικος του Πινδάρου και η καταγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων", στα αγγλικά) δείχνει πώς ο Πίνδαρος μετασχηματίζει τον μύθο, για να κατασκευάσει τη δική του, αγωνιστική (κατά κυριολεξία και μεταφορά) ποίηση, ενώ η Φλώρα Μανακίδου ("Άθλα επί Πολύφημω: το βουκολικό προσωπείο του Οδυσσειακού Κύκλωπα: Θεοκρίτου ΧΙ,VI, VII", στα ελληνικά) παρεμβαίνει στον ποιητικό αγώνα Ομήρου και Θεόκριτου, που αφορά στη διεκδίκηση της μορφής του Πολύφημου, συνηγορώντας "ποιητολογική αδεία" υπέρ του βουκολικού ποιητή. "Ακονιτί" κατεβαίνει στον ομιλητικό αγώνα ο Simon Hornblower ("Η γλώσσα της νίκης στον Πίνδαρο, τους ιστορικούς και τις επιγραφές", στα αγγλικά) για να μας θυμίσει πως η νίκη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, στον χώρο τουλάχιστον της αθλητικής λεξικολογίας, δεν είναι δεδομένη. Όχι τόσο επειδή οι υπολογιστές μάς στερούν την χειρωνακτική απόλαυση της έρευνας όσο κυρίως επειδή τα ετοιμοπαράδοτα data των υπολογιστών διαγράφουν από το αθλητικό λεξιλόγιο όρους κρίσιμους όπως η θουκυδίδεια "ασφάλεια".

Στο συνέδριο ο Όμηρος αγωνίστηκε και εκτός έδρας: πρώτα με δύο λατίνους, τον Βιργίλιο και τον Οβίδιο, ύστερα με δύο νεοτερικούς και σύγχρονους, τον αλεξανδρινό Καβάφη και τη γερμανίδα Christa Wolf. O Βιργίλιος κατεβαίνει με προπονητή του Θεόδωρο Παπαγγελή ("Είδος και ιδεολογία στον πυγμαχικό αγώνα της Αινειάδας: 5. 362-484", στα ελληνικά). Ο ρηξικέλευθος λατινιστής δείχνει πώς, με παράδειγμα τα ταφικά "άεθλα" της Αινειάδας, αναμεταδίδεται η "αγωνία επίδρασης" του Βιργίλιου από τα επικά (πρώιμα και ελληνιστικά) διακείμενα. Στο δεύτερο ημίχρονο ο Philip Hardie ("Κάνοντας πόλεμο με τις λέξεις: ο αγώνας για τα όπλα του Αχιλλέα στον Οβίδιο: Μεταμόρφ. 13.1-398", στα αγγλικά) μας προσκαλεί να αναστοχαστούμε το ανταγωνιστικό πνεύμα που διέπει τη λογοτεχνική παράδοση. Παράδειγμα εφαρμογής το επεισόδιο της "Κρίσης των Όπλων" του λατίνου, όπου η επική αφήγηση μεταμορφώνεται σε δικανική ρητορεία. Τέλος, η συμπαθητική ματιά του Καβάφη απέναντι στους "Τρώες" μεταφέρεται, μέσω της υποβλητικής φωνής του Οliver Hellmann ("Δύο εικόνες ενός αγωνιστικού κόσμου: η Κασσάνδρα της Christa Wolf και η Ιλιάδα του Ομήρου", στα γερμανικά) στην εκπρόσωπο της φεμινιστικής γραφής. Η τρωαδίτισσα Κασσάνδρα της, έπαθλο του Αγαμέμνονα στον τρωικό πόλεμο, ανασυνθέτει πριν από τον φόνο της τον ιλιαδικό κόσμο, δίνοντας την δική της απάντηση στο ερώτημα γιατί στους αγώνες, προτού καταντήσουν sport, δεν είχαν θέση οι γυναίκες.

Η αρχαία ελληνική γλώσσα στο Γυμνάσιο

Η κριτική μάθηση, αν και διατυπώνεται συχνά ως επιδιωκόμενος σκοπός στα προγράμματα σπουδών της Δ.Ε. για τα αρχαία ελληνικά, στην πράξη αποδεικνύεται κενή φράση. Στην 1η, για παράδειγμα, ενότητα ("Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο") του νέου εγχειριδίου "Αρχαία ελληνική γλώσσα" της Α' Γυμνασίου εκπλήσσει τον αναγνώστη ο μεροληπτικός τρόπος με τον οποίο συστήνεται η αρχαιοελληνική γλώσσα. Σάμπως να μην υπήρξε ζωντανή, που δεν μιλήθηκε από πραγματικούς ανθρώπους, μένοντας ανέπαφη από τις οποιεσδήποτε σχέσεις της με άλλες γλώσσες της λεκάνης της Μεσογείου.

Σε κανένα σημείο της σχετικής ενότητας ο μαθητής δεν θα πληροφορηθεί για τις επαφές, τα δάνεια, το τί γενικότερα πήρε η αρχαία ελληνική από άλλες γλώσσες. Αντίθετα, μέσα από κοινότοπα παραδείγματα (λ.χ. το κείμενο Ζολώτα), αποκλειστική έμφαση δίνεται στο τί έδωσε η αρχαία τόσο στη νέα ελληνική όσο και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Όλες επίσης οι σχετικές ασκήσεις και δραστηριότητες είναι μονοσήμαντα προσανατολισμένες προς την α-νιστόρητη κατεύθυνση της "καθαρότητας" της αρχαίας ελληνικής.

Ο υποψιασμένος δάσκαλος μπορεί να ανατρέξει στην "Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας" του Α.-Φ. Χριστίδη, κεφ. 7. "Η αρχαία ελληνική και οι επαφές της με άλλες γλώσσες", όπου αναφέρονται, μεταξύ άλλων, τα εξής:

σσ. 166 κ.ε.: Ήδη από τα πρώτα κείμενα της ελληνικής γλώσσας (τα κείμενα της γραμμικής Β, που χρονολογούνται στον 14-13 αιώνα π.Χ.) βρίσκουμε λέξεις που είναι δάνειες από τους παλιούς ανατολικούς πολιτισμούς της Μεσογείου με τους οποίους είχαν επαφές οι Μυκηναίοι. Έτσι, στα κείμενα της γραμμικής Β βρίσκουμε τις λέξεις ku-mi-no = αρχαίο ελληνικό "κύμινον", sa-sa-ma = "σάσαμον", σουσάμι, ku-ru-so = "χρυσός", ki-to = "χιτών". Όλες αυτές οι λέξεις είναι δάνεια από σημιτικές γλώσσες που μιλιούνταν στην Ανατολή.
[...] Στην Ανατολή και ειδικότερα στη Μικρά Ασία, μιλιούνταν και άλλες γλώσσες με τις οποίες συναντήθηκε η ελληνική (η γλώσσα της Καρίας, στη νοτιοδυτική ακτή της Μ. Ασίας), η λυδική (η γλώσσα της Λυδίας, στη δυτική ακτή της Μ. Ασίας, θυμηθείτε τον περίφημο βασιλιά Κροίσο), η φρυγική (η γλώσσα της Φρυγίας, θυμηθείτε τον περίφημο βασιλιά Μίδα), η λυκική (η γλώσσα της Λυκίας, στη νοτιοδυτική Μ. Ασία). Φρυγικό, πιθανότατα, δάνειο της αρχαίας ελληνικής είναι η λέξη τάπης, χαλί. Στα ελληνιστικά χρόνια οι λαοί που μιλούν τις γλώσσες αυτές γίνονται υπήκοοι των ελληνικών βασιλείων της Ανατολής. Σιγα σιγά εξελληνίζονται, εγκαταλείπουν δηλαδή τις μητρικές τους γλώσσες και έτσι οι γλώσσες αυτές χάνονται. [...] Από την αιγυπτιακή γλώσσα μπήκαν στην ελληνική γλώσσα οι λέξεις "ίρις", κόρη του ματιού, και η λέξη "πάπυρος". [...] Οι λέξεις "πέπερι", πιπέρι, και "όρυζα", ρύζι, είναι, πιθανότατα, δάνεια που άντλησε η ελληνική γλώσσα (με έμμεσες και όχι άμεσες επαφές) από τις γλώσσες της Ινδίας. [...] Οι λέξεις "ρόδον" και "τόξον" είναι πιθανότατα ιρανικής, δηλαδή περσικής προέλευσης και εμφανίζονται ήδη στα μυκηναϊκά χρόνια. [...] Η υποταγή των Ελλήνων στους Ρωμαίους θα σημάνει μια σημαντική εισροή δανείων (όπως θα γίνει πολύ αργότερα με την οθωμανική κατάκτηση): "κουστωδία", "σπίτι", "καντήλα", "πόρτα", "τάβλα", "κάστρο", "παλάτι", "άσπρος", "πουλί", "στράτα", κ.ά. Στις λέξεις "αποθηκάριος", "βιβλιοθηκάριος" "κρύβεται" η λατινική κατάληξη -arius.

σ. 173-174: Ο γλωσσικός δανεισμός είναι γέννημα της ιστορίας - των επαφών δηλαδή ανάμεσα στους λαούς.

Ο δανεισμός δεν "χαλάει" τη γλώσσα. Τα δάνεια πάντα γίνονται κομμάτι της γλώσσας που τα "εισάγει".

[...] Η αρχαία ελληνική γλώσσα δανείστηκε από άλλες γλώσσες και δάνεισε σε άλλες γλώσσες. Σε αρκετές περιπτώσεις η επαφή με την ελληνική γλώσσα οδήγησε ομιλητές άλλων γλωσσών στην εγκατάλειψη της μητρικής τους γλώσσας, στον εξελληνισμό τους.

Έκθεση Πικάσο (Τελλόγλειο, 25 Ιανουαρίου 2008)

Το εικαστικό γεγονός του φετινού χειμώνα για τη Θεσσαλονίκη είναι η μεγάλη Έκθεση Χαρακτικών Έργων με τίτλο «Picasso, Suite 347». Παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ., από τις 25 Ιανουαρίου 2008, με την καλλιτεχνική φροντίδα της συνεργάτιδος του προγράμματος Αλεξάνδρας Βουτυρά.