Για τη διαχείριση των κλασικών (2)

Στο ίδιο πνεύμα με τον Χριστίδη και στον ίδιο κειμενικό τόπο αλλά πιο "επιθετικός", ο Claude Brixhe (καθηγ. στο Πανεπ. Nancy), σχολιάζει τις κοινωνικές παραμέτρους που καθόρισαν τον ρόλο των κλασικών γραμμάτων στη γαλλική εκπαίδευση. Οι αναλογίες ωστόσο με την ελληνική πραγματικότητα είναι προφανείς:

"...Σε κάθε εγχείρημα μεταρρύθμισης ακούμε να μιλούν προσωπικότητες, που η θέση τους στην πανεπιστημιακή ή ακαδημαϊκή ιεραρχία τους νομιμοποιεί να πάρουν τον λόγο. Ακούμε, όπως είναι αναμενόμενο, τους εκπροσώπους των σωματειακών ενώσεων οι οποίες, στη δευτεροβάθμια ή την ανώτατη εκπαίδευση, λειτουργούν ως ομάδες πίεσης: (APLAES, CNARELA, APL, SEL, κλπ).

Ο ακαδημαϊκός κόσμος φαίνεται να ζει ένα είδος αιωνιότητας και η ιεράρχηση των αντικειμένων μέσα σ' αυτόν είναι εντυπωσιακά σταθερή. Η τάξη στην οποία ανατράφηκαν οι "εκλεκτοί" των κλασικών γραμμάτων και με την οποία συνδέονται περιελάμβανε "φυσικά" τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά, που η νομιμότητά τους ούτε καν συζητιόταν. Και αντιλαμβάνεται κανείς ότι αισθάνονται μερικές φορές την εξέλιξη σαν να πλησιάζει το τέλος του κόσμου: τολμούν, αυτοί, να "προσβάλλουν" το απρόσβλητο...

Όπως οι γιατροί προασπίζουν τα συμφέροντά τους εν ονόματι της καλής δημόσιας υγείας και οι σιδηροδρομικοί κάνουν το ίδιο για την ποιότητα της δημόσιας υπηρεσίας μεταφορών, έτσι και οι καθηγητές των κλασικών γλωσσών τείνουν να εκλογικεύουν ηθικά και να γενικεύουν τις διεκδικήσεις τους. Υπερασπίζονται τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά καταρχήν ως στοιχεία της κληρονομιάς μας: "Είναι αδύνατο να διαθέτει κανείς κουλτούρα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ή απλά και μόνο κουλτούρα, αν αγνοεί τα έργα του εκλεκτού λαού των θεών, ο οποίος είναι πρωτεργάτης της σκέψης μας, του πολιτισμού μας, των τεχνών μας", διαβάζουμε στον πρόλογο ενός έργου που συντάχθηκε στον Μεσοπόλεμο, αλλά κυκλοφορούσε και χρησιμοποιόταν ακόμη κατά τη δεκαετία του '60 (Georgin, 1960. Hellas III. Manuel grec. 11η έκδ. Παρίσι, Hatier, σελ. 7)...

Η συζήτηση εξελίσσεται σε κλίμα που συνοδεύεται από την οικονομική και κοινωνική απαξίωση των καθηγητικών επαγγελμάτων, γεγονός που δεν μπορεί παρά να επιτείνει την οξύτητα των εμπλεκομένων. Ο καθηγητής των κλασικών γλωσσών βρίσκεται λίγο-πολύ στη θέση του ιερέα που βλέπει τις εκκλησίες και τα ιεροδιδασκαλεία να αδειάζουν και αμφιβάλλει σοβαρά για την αναπαραγωγή του κόσμου που ο ίδιος ενσαρκώνει. ... Στο πλαίσιο αυτό τα προασπιζόμενα συμφέροντα δεν είναι καθόλου οικονομικής φύσης, αλλά συμβολικής: μια ομάδα υπερασπίζεται τη θέση της στον κοινωνικό χώρο. Μέσω της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής υπερασπίζεται τη συμβολή της τόσο σε μια κουλτούρα όσο και αυτό που τη διαφοροποιεί, κατ' επέκταση την αξία της (Bourdieu, 2002. Interventions 1961-2001. Μασαλία: Agone, σελ. 209).

Στόχος μου μέχρι εδώ δεν είναι προφανώς να αμφισβητήσω ότι οι κλασικές γλώσσες ανήκουν στην κληρονομιά μας -αυτό αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός- αλλά να υπογραμμίσω ότι η εν λόγω κληρονομιά είναι κοινωνικά σημαδεμένη. Ούτε να υποβάλω σε κριτική τα επιχειρήματα που προβάλλονται, αλλά να κατανομάσω μερικά από αυτά, με τον προφανή κινδυνο να διαφανεί η πιθανή τους αφέλεια....

Είναι γνωστό ότι [τα ελληνικά] δεν αντιστοιχούσαν μόνο στη γλώσσα, αλλά και στον υλικό και πνευματικό πολιτισμό των Ελλήνων. Αλλά, όπως άλλοτε οι Ρωμαίοι, οι σημερινοί υπερασπιστές των ελληνικών δεν ενδιαφέρονται προφανώς για τους σύγχρονους Έλληνες αλλά για τους Έλληνες του παρελθόντος....Η ελληνική για την οποία γίνεται λόγος είναι η αττική διάλεκτος, αλλά οι συμμετέχοντες στη συζήτηση τις περισσότερες φορές δεν το ομολογούν και υποψιάζομαι ότι ορισμένοι από αυτούς δεν το συνειδητοποιούν καν. Υπάρχει μια "ιεράρχηση", πλήρως εσωτερικευμένη, τομέων και αντικειμένων. Υπάρχουν αντικείμενα "σημαντικά" και άλλα "ασήμαντα": αγνοώντας πιθανόν ότι πριν την εξάπλωση της αττικής ως γλώσσας κοινής, η ελληνική εμφανιζόταν αποκλειστικά με τη μορφή διαλέκτων, ένας ψευδοειδικός του υπουργείου είχε την αλαζονεία μια ημέρα να αντιμετωπίσει το αίτημα αναγνώρισης μιας ομάδας ελληνικής διαλεκτολογίας του Πανεπιστημίου του Nancy με "αρνητική εισήγηση. Επιστήμη περιορισμένη, συνυφασμένη με τις ενασχολήσεις του διδάσκοντος".

Πράγματι, με αφετηρία το πολιτισμικό και πολιτικό γόητρο της κλασικής Αθήνας διαμορφώθηκε στο φαντασιακό του ελληνιστή ένα ιδεολογικό σχήμα στο οποίο η αττική, μία διάλεκτος ανάμεσα στις άλλες από γλωσσολογική άποψη, κατέχει σχεδόν τη θέση της πρότυπης γαλλικής, αυτής που διδάσκει ο δάσκαλος ή ο καθηγητής, πεπεισμένος ότι η γλώσσα του είναι η γλώσσα, ενώ οι ελληνικές διάλεκτοι κατέχουν τη θέση των γαλλικών διαλέκτων με τις υπόρρητα αρνητικές συνδηλώσεις που τις συνοδεύουν. Όπως η γαλλική των σχολείων μας, έτσι και η αττική είναι η μη διάλεκτος, που λειτουργεί ως είδος νόρμας ή τουλάχιστον ως σημείο αναφοράς."

Για τη διαχείριση των κλασικών (1)

Ένας από τους λόγους για τον οποίο οι προτάσεις για την "αναβίωση", το "ζωντάνεμα" και, γενικότερα, για την "ευχάριστη" διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στην εκπαίδευση έχουν μετατραπεί σε φλυαρία, με αποκλειστικά κερδισμένους τους εισηγητές τους, είναι ότι "η σχετική συζήτηση για τη διαχείριση των κλασικών γλωσσών και της κλασικής παράδοσης παρακάμπτει τους κοινωνικούς καθορισμούς αυτής της διαχείρισης".

Ο αλησμόνητος Α.-Φ. Χριστίδης κάποτε έγραφε ότι: η ίδια η έννοια του κλασικού υποβάλλει και ετυμολογικά (λατ. classis, γαλλ. classe) το βαθύτατα ιδεολογικό –και άρα κοινωνικό της- περιεχόμενο: κλασικό είναι ό,τι αξιολογείται ως σταθερό σημείο αναφοράς. Αυτή ακριβώς η σταθερότητα του κλασικού εγκυμονεί τον κίνδυνο της ιστορικής "αποστείρωσής" του -της συγκάλυψης ή απλά της λήθης της κοινωνικο-ιστορικής σχετικότητάς του. Οι αξιολογήσεις που ορίζουν τον χώρο του κλασικού είναι κοινωνικές αξιολογήσεις, που "διαβάζουν" το παρελθόν με βάση τις ανάγκες του παρόντος. Ενός παρόντος το οποίο δεν είναι μονολιθικό και αδιαίρετο, αλλά αποκτά τη φυσιογνωμία του από τους κυρίαρχους κοινωνικούς σχηματισμούς και την ιδεολογία τους, στο πλαίσιο της εκάστοτε ιστορικής συγκυρίας...

Ποιες είναι σήμερα οι κοινωνικές/ιδεολογικές παράμετροι που οδηγούν σε αυτό που ονομάζεται επαναληπτικά "κρίση των κλασικών σπουδών", στις οποίες βέβαια συμπεριλαμβάνονται και οι κλασικές γλώσσες και η διδασκαλία τους; Πρόκειται άραγε για ένα σύμπτωμα του τέλους ενός υπερφίαλου, ευρωπαϊκού εθνοκεντρισμού -ή απλά ευρωκεντρισμού-, όπως το θέλουν οι μεταμοντέρνοι απολογητές της πολυπολιτισμικότητας; Και πώς στοιχίζεται -θετικά ή αρνητικά- αυτή η υποθετικά ανοιχτή αντίληψη "ισότιμων" πολιτισμικών ψηφίδων με το πολιτισμικό-γεωπολιτικό- και κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής; Απλά και ωμά: ποια είναι τα πολιτικά και κοινωνικά περιεχόμενα που οδηγούν στην "κρίση των κλασικών σπουδών"; Και πώς υπερασπίζεται κανείς αυτό το πολιτισμικό κεφάλαιο, χωρίς την καταφυγή σε μια κατανοητή αλλά μυθοποιητική και γι' αυτό συντηρητική και άγονη νοσταλγία;

Αναζήτηση στα λεξικά

Η αναζήτηση λημμάτων στο αρχαιοελληνικό λεξικό των LSJ και στο λατινικό των Lewis & Short -και τα δύο φιλοξενούνται στον "Περσέα"- γίνεται εύκολα πλέον μέσα από την υποστηρικτική του "Περσέα" ιστοσελίδα philolog.us.Παράδειγμα το ρήμα "φέρω/fero".

Η αρχαία αγορά στο Google Earth

Το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού προσφέρει τη δυνατότητα της τρισδιάστατης αναπαράστασης του χώρου της αρχαία αγοράς για όσους έχουν στον υπολογιστή τους το λογισμικό Google Earth. Υπάρχουν πολύ περισσότερα σχετικά πράγματα να δει και να "διαβάσει" κανείς από όσα φαίνονται στο πρόχειρο βιντεάκι.

Ομήρου Ιλιάς

Απόσπασμα από τη Ι ραψωδία της Ιλιάδας, που θα διαβαστεί στην εκδήλωση.

Απάντηση του Αχιλλέα στην προτροπή του Οδυσσέα για επιστροφή του χολωμένου ήρωα στη μάχη (I 308-429).

Ανταποκρίθηκε στον λόγο του ο Αχιλλέας ωκύποδος:

«Γιε του Λαέρτη διογέννητε, πολύτροπε Οδυσσέα,
πρέπει απερίφραστο τον λόγο μου να πω, όπως τον νιώθω
και τον σκέφτομαι, κι όπως πιστεύω πως θα γίνει,
να μην μου παίρνετε τ’ αυτιά ένας μετά τον άλλον.
Εχθρός μού είναι σαν τις πύλες του ΄Αδη εκείνος
που άλλα κρύβει στο μυαλό του κι άλλα λέει.
Εγώ πάντως θα πω ό,τι μου φαίνεται το πιο σωστό·
δεν πρόκειται εμένα να με πείσει μήτε ο Ατρείδης Αγαμέμνων
μήτε κι οι άλλοι Δαναοί, αφού καμιά δεν είδα χάρη πολεμώντας
μέρα και νύχτα τον θανάσιμο εχθρό.
Δεν παίζει πια κανένα ρόλο ποιος παραμένει πίσω, και ποιος
δίχως ανάπαυλα αγωνίζεται. Στην ίδια μοίρα ο θαρραλέος
κι ο δειλός. Πεθαίνει εξίσου όποιος λουφάζει κι όποιος
τον κόπο του δεν λογαριάζει.
Ούτε περίσσεψε κάτι για μένα, που τόσα πάθη τράβηξε
το κορμί μου, παίζοντας κάθε μέρα τη ζωή μου πολεμώντας.
Πώς μάνα πουλιών στους άπλερούς της νεοσσούς, αν βρει τροφή,
στο στόμα τους τη βάζει, χωρίς να νοιάζεται αν θα μείνει
η ίδια νηστική, όμοια κι εγώ νύχτες ατέλειωτες ξέμεινα
ξάγρυπνος, μέρες ολόκληρες αιμόφυρτες
στον πόλεμο τις πέρασα, να μάχομαι με τους εχθρούς,
για να κερδίσω ακόμη και το ταίρι τους.
Δώδεκα πόλεις πάτησα από θαλάσσης, κι άλλες, το λέω,
έντεκα πεζός, γυρίζοντας στην εύφορη Τρωάδα.
Απ’ όλες διάλεξα και πήρα πολλά κειμήλια πολύτιμα, κι όλα
γυρίζοντας τά έδινα σ’ αυτόν, τον Αγαμέμνονα, τον γιο του Ατρέα.
Εκείνος παραπίσω μένοντας, στα γρήγορα καράβια,
τα καλοδέχονταν, μοιράζοντας τα λίγα, κρατώντας τα πολλά.
Στους πρώτους και στους βασιλείς έδινε γέρας στον καθένα,
που παραμένει απείραχτο· μόνο από μένα πήρε, και την έχει,
μια κόρη ακριβή -ας την κοιμάται τώρα κι ας την χαίρεται.
Γιατί αλήθεια πρέπει να μάχονται οι Αχαιοί τους Τρώες,
που μαζέψε κι έφερε εδώ τόσο στρατό
ο γιος του Ατρέα; όχι για την ωραία Ελένη;
Τάχα μόνοι οι Ατρείδες απ’ όλους τους ανθρώπους αγαπούν
το ταίρι τους; Ο κάθε τίμιος, φρόνιμος άντρας,
δείχνει για τη δική του τη γυναίκα αγάπη και φροντίδα,
όπως κι εγώ την ακριβή μου ολόψυχα αγάπησα,
κι ας ήταν του πολέμου απόκτημα.
Μα τώρα πια που μού την πήρε μέσα από τα χέρια μου,
γέρας δικό μου, και μ’ απάτησε, ας μη γυρεύει πάλι
να με ξεγελάσει-ξέρω καλά τα κόλπα του, δεν θα με πείσει.
Τώρα μαζί σου, Οδυσσέα, και με τους άλλους αρχηγούς,
ας το σκεφτεί αυτός πώς θα γλιτώσει τα καράβια
απο τη λύσσα της φωτιάς.
Εξάλλου ώς τώρα κόπιασε πολύ χωρίς εμένα·
σήκωσε τείχος, έσκαψε τάφρο, μεγάλη και φαρδιά,
μπήγοντας μέσα της παλούκια.
Και μ’ όλα ταύτα δεν κατόρθωσε το φονικό σθένος
του ΄Εκτορα να συγκρατήσει. ΄Ομως, όσο εγώ μαζί
με τους Αργείους πολεμούσα, δεν αποτόλμησε αυτός
μακριά απ’τα τείχη να βρεθεί -μόλις που έφτανε στις πύλες τις Σκαιές,
πλάι στη δρύ· μοναδική φορά που στήθηκε μπροστά μου,
ξέφυγε την ορμή μου μετά βίας.
Τώρα ωστόσο, αφού δεν θέλω πια τον άγριο Έκτορα
να πολεμήσω, αύριο θυσία πρώτα στον Δία θα τελέσω
και στους αθανάτους θεούς, μετά καλοφορτώνω τα καράβια
και στο γυαλό τα ρίχνω, οπότε θα το δεις, αν το θελήσεις
κι αν πράγματι σε νοιάζει, πώς θ’ αρμενίσουνε με την αυγή
τα πλοία στον ψαρίσιο Ελλήσποντο κι οι ναύτες ορεξάτοι
πώς θα τραβούνε τα κουπιά.
Αν πρίμο αγέρα μας χαρίσει ο ξακουσμένος κοσμοσείστης,
σε τρεις ημέρες θα πατήσω της εύφορης Φθίας το χώμα.
΄Ηταν πολλά εξάλλου τ’ αγαθά που φεύγοντας
(μακάρι να μην έσωνα να φύγω) τ’ άφησα εκεί.
Αλλά τώρα θα φέρω κι άλλα από δω: χρυσό, κοκκινωπό χαλκό,
καλλίζωνες γυναίκες, σίδερο γκρίζο -όσα μου έλαχαν.
Μόνο το γέρας θα μου λείψει, που ενώ μου τό ’δωσε, μετά το πήρε πίσω
με το ζόρι ο κραταιός γιος του Ατρέα, ο Αγαμέμνων.
Σ’ αυτόν ν’ ανακοινώσετε λέξη με λέξη τώρα ό,τι θα πω,
στα φωναχτά παρακαλώ, ώστε κι οι άλλοι Αχαιοί να νιώσουν αγανάκτηση,
αν σκέφτεται και κάποιον άλλον Δαναό να εξαπατήσει,
δίχως ντροπή και τσίπα. ΄Οσο κι αν είναι πάντως σκύλος,
το μάτι του δεν θα τολμήσει να σηκώσει πάνω μου.
Μαζί του πια δεν συζητώ μήτε συμπράττω,
γιατί μ’ αδίκησε, μ’ απάτησε· δεν τον αφήνω άλλη φορά
να μου τη φέρει με τα λόγια του -φτάνει ως εδώ.
Ας κάνει ό,τι του κατέβει, ας τσακιστεί -έτσι κι αλλιώς
ο Δίας πανούργος του πήρε τα μυαλά.
Μισώ τα δώρα του, κι αυτόν τον έχω για σκουπίδι.
Ούτε αν μού ’δινε τα δεκαπλάσια, εικοσαπλάσια,
όλο το έχει του, κι ό,τι μπορεί να βρει απ’ αλλού,
όσα ο Ορχομενός προσφέρει, όσα η αιγύπτια Θήβα,
που πλούτη αρίφνητα κάθε της σπίτι κρύβει,
πόλη με πύλες εκατό, κι από την κάθε πύλη
μπορούν να βγουν πολέμαρχοι διακόσοι μ’ άλογα κι άμαξες.
Κι αν τόσα δώρα μού ’δινε, όση είναι η άμμος,
τα σπυριά της σκόνης, ούτε και τότε ο Αγαμέμνων θα μπορούσε
να με πείσει, αν δεν μου ξεπληρώσει πρώτα
τη μεγάλη βλάβη.
Μήτε και δέχομαι γυναίκα μου να πάρω κάποια κόρη
του Αγαμέμνονα Ατρείδη· ακόμη κι αν στην ομορφιά συναγωνίζεται
με τη χρυσή Αφροδίτη, ακόμη κι αν στα έργα της ισοφαρίζει
τις τέχνες της γλαυκόματης, της Αθηνάς-
ούτε και τότε δεν την παίρνω.
Ας ξεχωρίσει κάποιον άλλον Αχαιό, που να του πάει καλύτερα,
με μεγαλύτερη βασιλική εξουσία.
Γιατί αν με σώσουν οι θεοί και φτάσω στην πατρίδα κάποτε,
τότε ο ίδιος ο Πηλέας σίγουρα θα μου βρει γυναίκα.
Πολλές των Αχαιών οι κόρες που βρίσκονται στη Φθία πιο πέρα
στην Ελλάδα, κόρες επιφανών που κυβερνούνε τειχισμένες πόλεις·
μια απ’αυτές, όποια θελήσω, ομόκλινό μου ταίρι θα τη στήσω.
Εκεί η περήφανη ψυχή μου μ έσπρωχνε να σμίξω
με μια γυναίκα που να μου ταιριάζει, να χαίρομαι
μαζί της όσα αγαθά απόκτησε ο γέροντας Πηλέας.
Αντάξιο ωστόσο της ζωής μου τίποτε δεν είναι, μήτε και όσα
φημολογούν πως είχε μέσα της η Τροία, πόλη πολύκοσμη
και τειχισμένη, στα χρόνια εκείνα της ειρήνης, προτού να φτάσουν
των Αχαιών οι γιοι. Μήτε όσα κρύβει το λίθινο κατώφλι του Τοξότη,
του Φοίβου Απόλλωνα, εκεί στους βράχους της Πυθώς.
Το ξέρεις δα, ληστεύονται τα βόδια και τα παχιά αρνιά,
πουλιούνται κι αγοράζονται οι τρίποδες και τ’ άλογα
με το ξανθό κεφάλι· του ανθρώπου όμως η ψυχή, όταν ξεφύγει
από τον φράχτη των δοντιών, πίσω δεν έρχεται, δεν πιάνεται,
δεν γίνεται λεία πολέμου.
Το είπε εξάλλου η μάνα μου, η Θέτις, αργυρόλευκη θεά,
διπλογραμμένο είναι της μοίρας μου το τέλος:
αν παραμείνω εδώ στην Τροία πολεμώντας, χάνεται
ο νόστος μου, όμως η δόξα μου άφθαρτη θα μείνει·
αν πάλι γυρίσω πίσω στη γλυκιά πατρίδα, κάνει φτερά
η λαμπρή μου δόξα, αλλά πάει σε μάκρος η ζωή μου
και θα βραδύνει η ώρα του θανάτου.
΄Ομως και σας τους άλλους τώρα κάτι θα συμβούλευα·
μπείτε στα πλοία, γυρίστε πίσω στην πατρίδα,
γιατί δεν πρόκειται να δείτε πια της Τροίας την πτώση,
πόλης απόκρημνης· αφού ο πανόπτης Δίας πάνω της άπλωσε
το χέρι του, και πήραν έτσι τα στρατά κουράγιο.
Τραβάτε τώρα στους αριστείς των Αχαιών, φέρετε εσείς
το μήνυμα μου –είναι αυτό το γέρας των γερόντων·
μιαν άλλη απόφαση καλύτερη να βγάλει ο νους τους,
που θα μπορούσε και τα πλοία τους να σώσει
και τον στρατόν των Αχαιών πάνω στα πλοία να γλιτώσει.
Γιατί μ’ αυτή που σκέφτηκαν πως θα καλμάρουν την οργή μου,
έ όχι, δεν βολεύει.
Ο Φοίνικας ωστόσο μπορεί να μείνει, εδώ να κοιμηθεί,
αν ήθελε μαζί μου ν’ αρμενίσει για την πατρίδα αύριο-
όμως δεν θα τον πάρω με το ζόρι.»

Αυτά τους είπε, κι όλοι βουβάθηκαν, κατάπληκτοι
από τα λόγια του, όπως τους μίλησε με τόσο πάθος.