Money for Nothing ή πλοῦτος οὐδενός;

Πρώτα ο Ἅρειος ποτήρ καί ἡ τοῦ φιλοσόφου λίθος, τώρα η καθυστερημένη ανακάλυψη του Akropolis world news.

Οι ενδεικτικές αυτές παιγνιώδεις παραλλαγές, στηριγμένες στην αντίστροφη μετάφραση -διαφορετικής ασφαλώς εγκυρότητας, ποιότητας και στόχευσης η καθεμιά τους- εκλαμβάνονται, άσχετα με τις προθέσεις των δημιουργών τους, ως "εναλλακτικοί" τρόποι προσέγγισης και επικαιροποίησης των κλασικών.

Στην Ελλάδα το αίτημα για "αρχαία χωρίς δάκρυα", όταν μάλιστα προέρχεται από τους ξένους, πρέπει να διαφημιστεί, αν και παραγνωρίζεται από τους ευκαιριακούς υμνητές ότι αυτή η ανακουφιστική, εντελώς ανώδυνη και "πραγμοποιημένη" χρήση των κλασικών στο μετανεωτερικό περιβάλλον, καθιστά τουλάχιστον τη διδασκαλία τους μη-αντικείμενο, στον βαθμό που με τη ραγδαία εξάπλωση των υβριδικών τους παραλλαγών η ενότητά τους αποβαίνει τόσο απατηλή όσο και η ενότητα της μεθόδου.

Τα Αρχαία είναι τελικά ό,τι διδάσκονται, και, καθώς ο παιδαγωγικός πλουραλισμός, κάτω από τις ασφυκτικές πιέσεις της αγοράς, δεν γνωρίζει πλέον όρια, τίποτε πιο εκ-πληκτικό από το να παντρέψει κανείς ακόμη και τη ροκ μουσική με τη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής γλώσσας.

Την "τολμηρή" αυτή πρόταση εισηγείται η Georgia L. Irby-Massie, σε άρθρο της με τίτλο "That Ain't Workin; That's the Way You Do it". Teaching Greek through Popular Music, στο νέο ηλεκτρονικό περιοδικό για τη διδασκαλία των κλασικών TCL. Εδώ, μεταξύ άλλων, η σύνθεση των Dire Straits Money for Nothing έχει γυρίσει, στην αρχαιοελληνική της διασκευή, σε πλοῦτος οὐδενός. Λάθη και ψευδεπίγραφοι αναχρονισμοί μάς εμποδίζουν να κατανοήσουμε το οποιοδήποτε νόημα του εξελληνισμένου αυτού pastiche.

1. Oι στίχοι της πρωτότυπης σύνθεσης: Money for Nothing

I want my MTV

Now look at them yo-yos, that’s the way you do it
You play the guitar on the MTV
That ain’t workin’ that’s the way you do it
Money for nothin’ and chicks for free
Now that ain’t workin’ that’s the way you do it
Lemme tell ya them guys ain’t dumb
Maybe get a blister on your little finger
Maybe get a blister on your thumb

We gotta install microwave ovens
Custom kitchen deliveries
We gotta move these refrigerators
We gotta move these colour TVs

See the little faggot with the earring and the makeup
Yeah buddy that’s his own hair
That little faggot got his own jet airplane
That little faggot he’s a millionaire

We gotta install microwave ovens
Custom kitchens deliveries
We gotta move these refrigerators
We gotta move these colour TVs

I shoulda learned to play the guitar
I shoulda learned to play them drums
Look at that mama, she got it stickin’ in the camera
Man we could have some fun
And he’s up there, what’s that? hawaiian noises?
Bangin’ on the bongoes like a chimpanzee
That ain’t workin that’s the way you do it
Get your money for nothin’ get your chicks for free

We gotta install microwave ovens
Custom kitchen deliveries
We gotta move these refrigerators
We gotta move these colour TVs, lord

Now that ain’t workin’ that’s the way you do it
You play the guitar on the MTV
That ain’t workin’ that’s the way you do it
Money for nothin’ and your chicks for free
Money for nothin’ and chicks for free.


2. Μία από τις πολλές εκτελέσεις της:

3. Οι στίχοι της αρχαιογλωσσικής διασκευής με αντιγραφή: πλοῦτος οὐδενός

θέλω 'μοι ΜΤF

χαῦν' ἀγροίκους σκόπει, τοῦτο πῶς
ποιοίης,
κιθ'ραν κιθ'ρίζοις ἐν τῷ ΜΤF.
οὐδὲν πόνου· τοῦτο πῶς ποιοίης,
πλοῦτον οὐδενὸς, νύμφας ἀμισθί·
οὐδὲν πόνου· τούτο πῶς ποιοίης,
σοὶ λέξοιμ' ἄνδρες οὐκ ἀγροίκ':
τάχ' ἄν φλύκταιναν δακτύλῳ μικρῷ
δέχοι',
τάχ' ἄν φλύκταιναν δακτύλ' μεγάλῳ δέχ'.

κλυδωνίων καμίνους θεῖναι δεῖ,
ἐπ' ἰδίοις φερομένους,
δεῖ ἡμῖν κινεῖν ταῦτα ψυγεία,
δεῖ κινεῖν χρωμάτων τάδ' ΤF.

χαύνον δὴ κιναιδώνιον ἐνωτίῳ σκόπει
τῷ ὄντι γ' αὐτῷ θρίξ.
ναῦς ούρανῶν χαύνῳ κιναιδωνίῳ,
τῷ μύριοι ταλάντων τῷ κιναίδῳ.

κλυδωνίων καμίνους θεῖναι δεῖ,
ἐπ' ἰδίοις φερομένους,
δεῖ ἡμῖν κινεῖν ταῦτα ψυγεία,
δεῖ κινεῖν χρωμάτων τάδ' ΤF.

κιθάραν κιθαρίζειν γνοίμ',
ἐκείν' γνοίμ' τύμπανα κόπτειν.
τὴν νύμφην σκόπει, χορεύουσαν βακχείως,
ἀληθῶς παίζοιμεν ἄν.
καὶ ἰδοῦ τὶ τοῦτο; κλαγγαὶ ἈϚίαι·
τὰ τύμπανα κόπτων ἴσος πιθήκῳ·
οὐδὲν πόνου· τοῦτο πῶς ποιοίης,
πλοῦτον οὐδενός, νύμφας ἀμισθί.

κλυδωνίων καμίνους θεῖναι δεῖ,
ἐπ' ἰδίοις φερομένους,
δεῖ ἡμῖν κινεῖν ταῦτα ψυγεία,
δεῖ κινεῖν χρωμάτων τάδ' ΤF.

οὐδὲν πόνου· τοῦτο πῶς ποιοίης·
κιθ'ραν κιθ'ρίζοις ἐν τῷ ΜΤF.
πλοῦτον οὐδενός, νύμφας ἀμισθί·
πλοῦτον οὐδενός, νύμφας ἀμισθί.

Φιλολογικός ανθρωπισμός

Πόσο ανθρωπιστές αποδεικνύονται σήμερα με τον λόγο και το έργο τους οι εκπαιδευτικοί φιλόλογοι, όταν εκφράζονται μέσα από τα σωματεία τους; ενδιαφέρονται, πραγματικά, για την υπεράσπιση της ανθρωπιστικής επιστήμης, τη διάδοση του φιλολογικού ενδιαφέροντος στην εκπαιδευτική κοινότητα και την ευρύτερη κοινή γνώμη, ή νοιάζονται, κατά βάθος, για την προώθηση των συμφερόντων τους ενόψει της συμμετοχής τους στην οποιαδήποτε διοίκηση; επιδιώκουν την ισότιμη και απροκατάληπτη αντιπαράθεση ιδεών και απόψεων ή θυμούνται τον διάλογο, αφού πρώτα μαγειρέψουν όρους και στόχους; ποιο είναι ακριβώς το επίπεδο των ανακοινώσεων που κατά καιρούς βλέπουν το φως της δημοσιότητας; τολμούν να αποκαλύψουν στρεβλώσεις και ιδεοληψίες, που διοχετεύονται από πάνω προς τα κάτω στους κόλπους της φιλολογικής κοινότητας, ή τις αναπαράγουν, όταν δεν σιωπούν (είτε για να μη θιγούν οι ημέτεροι είτε για να μη συρρικνωθεί το "σώμα" ακόμη περισσότερο); υπάρχει, τέλος πάντων, εκτός από ύφος, φιλολογικό ήθος; πώς και από ποιον μπορεί αυτό να οριστεί;

Κάποτε ο Νίτσε, για τους δικούς του λόγους (βλ. και το άρθρο του S. Nimis, σ. 112), διαχώρισε με κυνικό τρόπο τους αρχαίους από τους κλασικούς φιλολόγους της εποχής του (σε ελλ. μετφρ. Μ. Γιόση-Α. Μελίστα, "Χρήσεις", περ. Ίνδικτος, αρ. τεύχ. 5, 1996: σ. 90):

Οι αρχαίοι Έλληνες	Οι κλασικοί φιλόλογοι
-τιμούν το Ωραίο	-αερολογούν και είναι ντιλετάντες
-ασκούν το σώμα	-είναι όντα αποκρουστικά
-έχουν άριστη άρθρωση	-τραυλίζουν
-μεταμορφώνουν σε θρησκεία τα καθημερινά πράγματα	-είναι άθλιοι σχολαστικοί
-ακούν προσεκτικά και παρατηρούν	διυλίζουν τον κώνωπα και δεν βλέπουν πέρα από τη μύτη τους
-είναι επιρρεπείς στον συμβολισμό	-είναι ανίκανοι για συμβολισμούς
-ως άτομα διαθέτουν ελευθερία	-είναι παθιασμένοι σκλάβοι του κράτους
-έχουν καθαρή θέαση του κόσμου	-είναι χριστιανοί μεταμφιεσμένοι
-είναι πεσιμιστές διανοούμενοι	-είναι Φιλισταίοι

Μπορούμε σήμερα να κρατήσουμε κάποιους από τους προηγούμενους παθολογικούς αφορισμούς; ποιους και για ποιους (εφόσον όλοι δεν είναι φυσικά ίδιοι);

To Moodle με ένα παράδειγμα στο γλωσσικό μάθημα

Moodle: ένα παράδειγμα για το γλωσσικό μάθημα from Lampros Polkas on Vimeo.

Η γλώσσα και οι μύθοι της

Τέσσερις γλωσσικούς μύθους συζητάει η γλωσσολόγος (επικ. καθηγ. στο Πανεπιστήμιο Αθηνών) Μάρω Κακριδή-Φερράρι, στη μελέτη της "Μύθοι για τη γλώσσα στην ελληνική εκδοχή τους. Ιδιαιτερότητες, αντοχές, επανερμηνείες" (στον τόμο Μύθοι και ιδεολογήματα στη σύγχρονη Ελλάδα. Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Μωραΐτη 2007, σσ. 199-223). Αντιγράφουμε αποσπασματικά, για λόγους χώρου, τους τρεις από αυτούς.

Μύθοι 1+2: Η εξέλιξη της γλώσσας αποτελεί φθορά και παρακμή (1), και (2) αυτό συμβαίνει, διότι απομακρύνεται από κάποια παλαιότερη μορφή γλώσσας, που ήταν "ορθότερη", "καλύτερη", με δυο λόγια "ανώτερη".

"Στην ελληνική του εκδοχή το στερεότυπο αυτό βασίζεται σε ιστορικά στοιχεία, με την έννοια ότι, αν, έστω και αυθαίρετα, επιλέγεται μία μόνο παλαιότερη περίοδος ως πόλος σύγκρισης, η κλασική, η περίοδος αυτή αναγνωρίζεται πράγματι ως εποχή ιδιαίτερης πολιτισμικής ακμής και άρα ισχυροτάτου πολιτισμικού κύρους. Το ιστορικό αυτό στοιχείο αποκτά όμως μυθοποιητικό και στερεοτυπικό χαρακτήρα, όταν γενικεύεται αυθαίρετα, έτσι ώστε να περιλαμβάνει όχι μόνο την εμφάνιση ενός σημαντικού πολιτισμού, αλλά και την έκφρασή του μέσα από μια γλώσσα που γι' αυτόν το λόγο θεωρείται "ανώτερη" -ή και τη σύνδεσή του, ενδεχομένως, με μια "ανώτερη" φυλή των Ελλήνων... Έτσι, το αποτέλεσμα, η εξέλιξη της εκφραστικής δυνατότητας μιας γλώσσας λόγω της πολυπλοκότητας του πολιτισμού που εκφράζει, μετατρέπεται άρρητα σε αίτιο: όταν χειρίζεται κανείς μια τέτοια "ανώτερη" γλώσσα, δεν μπορεί παρά να συμμετέχει και αυτός σε "ανώτερο" πολιτισμό...

Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, όπου λειτουργεί το στερεότυπο της αρχαίας ελληνικής ως "ανώτερης" μορφής γλώσσας (στη γραμματική, τη δομή, το λεξιλόγιο, κλπ), ο άλλος μύθος για την εξίσωση της εξέλιξης μιας γλώσσας με τη φθορά της, έρχεται σαν φυσικό επακόλουθο στον ελληνικό χώρο και αποκτά αυξημένο κύρος, αφού στη συλλογική συνείδηση θεωρείται ότι μπορεί να "τεκμηριωθεί" ιστορικά. Η εξέλιξη μιας γλώσσας, που έφτασε στον κολοφώνα της την κλασική εποχή, δεν μπορεί παρά να αποτελεί φθορά και παρακμή...

Η επανερμηνεία των δύο έτσι και αλλιώς ισχυρότατων, "οικουμενικών" θα λέγαμε, στερεοτύπων στο ελληνικό ιστορικο-κοινωνικό πλαίσιο καθιστά στα μάτια των Ελλήνων την αρχαία ελληνική όχι μόνο "ανώτερη" γλώσσα σε σχέση με άλλες αλλά και "ανώτερη" ποικιλία σε σχέση με άλλες ιστορικές μορφές της ίδιας της ελληνικής, π.χ. τη μεσαιωνική και τη νέα ελληνική. Έτσι κατασκευάζεται και το γνωστό ιδεολόγημα περί ενιαίας ελληνικής γλώσσας, για να γεφυρωθεί, με πολύ συμφέροντα τρόπο, η απόσταση ανάμεσα στην αρχαία και τη νέα. Και αν ο Ελύτης το εκφράζει ποιητικά μέσα από το γνωστό "Ο νικήσαντας τον Άδη και τον Έρωτα σώσαντας, αυτός ο πρίγκιπας των κρίνων είμαι", δεν θα αργήσει ο γλωσσολογικός εξορθολογισμός του, με τις εκπαιδευτικές του προεκτάσεις ή εφαρμογές.

Γενικότερα, ο συνδυασμός των μεταγλωσσικών απόψεων για την εξέλιξη της γλώσσας ως φθοράς, εφόσον απομακρύνεται από την "ανώτερη" αρχαία ελληνική, σχετίζεται με ποικίλες εκπαιδευτικές επιλογές: όχι μόνο εργαλειακού τύπου (π.χ. πόσες ώρες διδάσκονται τα αρχαία σε σχέση με τα νέα ελληνικά), αλλά κυρίως μιας ολόκληρης ιδεολογίας, η οποία αφορά την κατασκευή ενός συνολικού αναλυτικού προγράμματος σε ευθεία σχέση με την οικοδόμηση αυτής της άκριτα αρχαιολατρικής εθνικής ταυτότητας. Η μεταγλωσσική αυτή ιδεολογία, με τα συμπλεκόμενα εθνοκεντρικά και πολλές φορές εθνικιστικά της περιεχόμενα, φαίνεται να διαπνέει το μεγαλύτερο φάσμα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, και μάλιστα σε κάθετη πολιτική τομή: αν και χαρακτηρίζει κατεξοχήν συντηρητικότερους πολιτικούς χώρους, έχει φανατικούς και δραστήριους εκπροσώπους, παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις, και στον ευρύτερο αριστερό και προοδευτικό χώρο.

Μύθος τρίτος: Λάθη και δάνεια

Πρόκειται για τον μύθο για την κακή χρήση της γλώσσας, την οποία φανερώνουν τα διάφορα λάθη που ακούγονται κυρίως στον προφορικό λόγο, και ιδιαίτερα στα ΜΜΕ, την οποία φανερώνουν επίσης τα πολλά δάνεια από ξένες γλώσσες που παρεισφρέουν κατά τα νεότερα -θεωρείται- χρόνια. Και εδώ πρόκειται για πολύ διαδεδομένα στερεότυπα. Τα συνήθως "ύποπτα" λάθη α) παράγονται κατά κύριο λόγο σε μέρη του συστήματος που αποτελούν εμφανείς εξαιρέσεις γενικότερων τάσεων της γλώσσας (Οκτώμβριος, από ανέκαθεν, να παράγω / να παραγάγω, κλπ.), ή β) αφορούν παρείσφρηση στη γλώσσα-standard τύπων από γλωσσικές ποικιλίες που μιλούν άλλες κοινωνικές ομάδες, με λαϊκότερη ή διαλεκτική γλωσσική προέλευση. Όσο για τον δανεισμό, εκτός από την αγγλική, που για ευνόητους λόγους αντιστρέφει το στερεότυπο, λέγοντας ότι ο δανεισμός δίνει πλούτο και πλαστικότητα σε μια γλώσσα, στις άλλες γλώσσες οι τάσεις καθαρισμού έχουν άμεση σχέση με την εικόνα εθνικής καθαρότητας που θέλουν να παρουσιάσουν οι ομιλητές τους.

Και στις δύο περιπτώσεις, των λαθών και των δανείων, οι προτάσεις για τη "θεραπεία" της ελληνικής γλώσσας προσβλέπουν και πάλι, με ευθύτερο ή λοξότερο τρόπο, στα αρχαία ελληνικά: η "σωστή" μορφή, στην περίπτωση των λαθών, είναι παλαιότερη, η πιο λόγια, αυτή που πλησιάζει περισσότερο την αρχαία ελληνική. Βέβαια, αποτελεί γενικότερο στερεότυπο το ότι η μορφή και η σημασία μιας λέξης, το σημαίνον και το σημαινόμενο δηλαδή, δεν αποτελούν το αποτέλεσμα συμβατικού και αυθαίρετου διακανονισμού και συνεχούς διαπραγμάτευσης στο πλαίσιο μιας γλωσσικής κοινότητας, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα: θεωρείται, αντίθετα, ότι καθορίζονται μια για πάντα "αληθινά" από την ετυμολογία και την παλαιότερη -κατά κανόνα- γραμματική και σημασιολογική τους ιστορία. Έτσι νεκρανασταίστονται ή και κατασκευάζονται κανόνες για το σαν και το ως, το αφορά σε, την επαναφορά του τελικού -ν, νεκρανασταίστονται ή εφευρίσκονται ορθογραφίες λέξεων σύμφωνα με την "πραγματική" τους ετυμολογία, κλπ.

Ωστόσο, η σύνδεση των συστηματικών λαθών με την εξέλιξη είναι γνωστή στη γλωσσολογία: τα χτεσινά λάθη [...] είναι τα σημερινά σωστά, αυτά που απειλούν τα σημερινά λάθη, δηλαδή τα αυριανά σωστά. Το γλωσσικό λάθος δεν είναι δηλαδή τυχαίο, αλλά κινητοποιείται από μηχανισμούς βασικούς για τη γλώσσα και είναι ένας από τους δρόμους μέσα από τους οποίους αλλάζει μια γλώσσα. Αγνοώντας όμως το γεγονός αυτό, ο συγκεκριμένος μύθος σχετίζεται και αυτός με το μύθο της φθοράς: αν τα συστηματικά λάθη για το γλωσσολόγο δείχνουν την εξέλιξη, για την κοινότητα δείχνουν συγχρόνως, αν όχι αποκλειστικά, και τη φθορά, την απομάκρυνση από το παρελθόν.

Ως προς τα δάνεια πάλι, και εδώ η "θεραπεία" που προτείνεται είναι η αντικατάσταση της μορφής της ξένης λέξης με ελληνική, αναβιώνοντας όσο το δυνατόν τον αρχαίο ελληνικό λεξιλογικό πλούτο, όπως συνέβη κατά την ίδρυση του ελληνικού κράτους... Η "θεραπευτική" αυτή πρόταση σήμερα, εκτός των άλλων, διαχωρίζει κατηγορίες ή ποιότητες εγγραμάτων πολιτών, διαβαθμίσεις "μόρφωσης" δηλαδή, κατά τη γενικότερη αντίληψη: πόσο πιο ωραία ακούγεται το τηλεμαχίες σε σχέση με το ντιμπέιτ, το σκυρόδεμα αντί για το μπετόν, και κυρίως πόσα περισσότερα αποδεικνύουν γι' αυτόν που τα επιλέγει... Και πάλι, δηλαδή, το διακύβευμα... είναι η κατανομή του συμβολικού κεφαλαίου -όχι σαν αίτημα γενίκευσης της μόρφωσης αλλά, αντίθετα, σαν διάκριση: σαν αντίδραση στον μεταπολεμικό εκδημοκρατισμό της εκπαίδευσης, που "εξίσωσε" κατηγορίες πολιτών και ανάγκασε ορισμένες από αυτές να θελήσουν τον επανακαθορισμό τους και μέσα από τη χρήση μιας λογιότερης γλώσσας. Η γνώση της αρχαίας ελληνικής, που υπονοεί αυτή η χρήση, διακρίνει τους συγκεκριμένους ομιλητές από τους υπόλοιπους.

Υ.Γ.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, το ερώτημα γιατί οι εκπαιδευτικοί φιλόλογοι εμπιστεύονται (σύμφωνα τουλάχιστον με τις "δημοσκοπήσεις" των παιδαγωγικών φορέων και των σωματείων τους) τα πάσης φύσεως αρχαιολογήματα για την ελληνική γλώσσα πρέπει κάποτε δημόσια να συζητηθεί.

Τα ελληνικά ως "λερναία" ιδέα

Για το "το φάντασμα" του Hellenic Quest έχει γράψει, εδώ και αρκετόν καιρό, ο Νίκος Σαραντάκος (και σήμερα στο Γλώσσα μετ' εμποδίων. Συμβολή στη χαρτογράφηση του γλωσσικού ναρκοπεδίου., Αθήνα, 2007, σσ. 38-51), χαρακτηρίζοντας το σχετικό κείμενο, που κυκλοφόρησε και κυκλοφορεί μέχρι σήμερα στο διαδίκτυο, "λερναίο", "επειδή, όσο κι αν το ανασκευάζει κανείς, όλο και ξεφυτρώνει ξανά, είτε αυτούσιο είτε σε παραλλαγές, σε άλλες ιστοσελίδες, ή διαδίδεται σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (σ. 41). Η απάτη για το Hellenic Quest θεωρείται (σ. 44) "ο μακροβιότερος ελληνικός αστικός μύθος (με τον όρο αυτό αποδίδεται ο αγγλικός νεολογισμός urban legend, που σημαίνει τους διάφορους σύγχρονους μύθους που διαδίδονται στις μέρες μας κυρίως μέσω του διαδικτύου). Όπως όλοι οι μύθοι, περιέχει ψήγματα αλήθειας, διανθισμένα με ανακριβείς γενικεύσεις αλλά και ατόφια ψέματα" (σ. 44), ενώ μέρη της συνοδευτικής επιχειρηματολογίας χαρακτηρίζονται από τον Σαραντάκο "σκέτες μπαρούφες" (σ. 49).

Στο θησαυρό, πάντως, των κειμένων με τη σχετική "μπαρουφολογία" μπορεί να ενταχθεί και το απόσπασμα από ομιλία (στην αγγλική γλώσσα) της κλασικής φιλολόγου (καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) κυρίας Ξανθάκη-Καραμάνου. Το απόσπασμα περιλαμβάνεται σε κείμενο αναρτημένο στο Hellenic American National Council.

"Recognizing the importance of Greek for other major languages, Canada, USA, Europe, and Australia support the teaching of ancient and modern Greek language and literature. A strong interest in Greek language resulted from the fact that Hi-Technology Computers accept only Greek as the most appropriate language for their function, regarding it as a non-limited language, essential for sciences, such as Informatics, Electronics and Cybernetics. In Greek, as Plato in the Cratylus had first observed, the relationship between word and object is substantial, «by nature» (φύσει), and not «by convention» (θέσει), as in other languages. CNN started to distribute «Hellenic Quest», which is a program for the electronic learning of Greek for English and Spanish speaking people."