Τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά στα σχολεία της Ευρώπης

Παρά τα όσα διαφημιστικά κατά καιρούς λέγονται και γράφονται, το εύρος της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών στα δευτεροβάθμια σχολεία της Ευρώπης είναι αρκετά περιορισμένο.

Όπως φαίνεται και στον επόμενο πίνακα 1, στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (περίπου το δικό μας Γυμνάσιο) τα Αρχαία Ελληνικά διδάσκονται υποχρεωτικά (για όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες) μόνο στα Γυμνάσια της Ελλάδας και της Κύπρου. Όσο για τα Λατινικά, στο Γυμνάσιο διδάσκονται υποχρεωτικά μόνο στη Ρουμανία (γνωστικό αντικείμενο: "Λατινικός και Ρωμαϊκός πολιτισμός").

Πίνακας 1: Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (κλικ για μεγέθυνση)

Στα εκπαιδευτικά συστήματα της Φλαμανδικής κοινότητας του Βελγίου, της Γερμανίας, της Κροατίας, της Ολλανδίας, της Ελβετίας και του Λιχνενστάιν η διδασκαλία των κλασικών γλωσσών (Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών) στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι υποχρεωτική μόνο για εκείνους/ες τους/τις μαθητές/τριες που θα ακολουθήσουν αργότερα ειδικό εκπαιδευτικό κλάδο (των ανθρωπιστικών κυρίως επιστημών). Για παράδειγμα, στη Γερμανία τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά είναι υποχρεωτικά μόνο για όσους/όσες μαθητές/τριες πρόκειται να πάρουν απολυτήριο από το Gymnasium, όπου διδάσκονται οι κλασικές γλώσσες. Στο Λιχνενστάιν, στις μικρές τάξεις του Gymnasium, οι μαθητές/τριες πρέπει να παρακολουθήσουν τα Λατινικά. Στη Φλαμανδική κοινότητα του Βελγίου, στην Κροατία και στην Ελβετία οι μαθητές/τριες (στην κατώτερη πάντοτε δευτεροβάθμια εκπαίδευση) έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν να διδαχθούν τις κλασικές γλώσσες. Γι' αυτό, τα Αρχαία Ελληνικά και/ή τα Λατινικά αποτελούν μέρος του προγράμματος σπουδών.

Στα εκπαιδευτικά συστήματα 4 ευρωπαϊκών χωρών (Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Αυστρία) οι μαθητές/τριες (στην κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση) έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν να διδαχθούν Αρχαία Ελληνικά ή/και Λατινικά, που είναι προαιρετικά γνωστικά αντικείμενα. Στη Γαλλία τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν Αρχαία Ελληνικά ή/και Λατινικά την έχουν όλοι/όλες οι μαθητές/τριες του Γυμνασίου. Στη Γερμανία, το Λουξεμβούργο και την Αυστρία τη δυνατότητα αυτής της επιλογής την έχουν μόνο μαθητές/τριες που θα ακολουθήσουν κάποιον ειδικό κλάδο σπουδών. Για παράδειγμα, στο Λουξεμβούργο οι μαθητές/τριες που θα ακολουθήσουν τον "κλασικό κλάδο" μπορούν να επιλέξουν Λατινικά, κλασικές γλώσσες (κλασικά, Αρχαία Ελληνικά ή Λατινικά) ή Κινέζικα. Στη Γερμανία η πρώτη ξένη γλώσσα για τους/τις μαθητές/τριες του Gymnasium είναι είτε κάποια σύγχρονη γλώσσα είτε τα Λατινικά.

Όπως φαίνεται στον επόμενο πίνακα 2, στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (περίπου το δικό μας Λύκειο) οι χώρες στις οποίες η διδασκαλία των κλασικών γλωσσών είναι είτε υποχρεωτική είτε προαιρετική είναι περισσότερες από εκείνες της κατώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Έτσι, όλοι/ες οι μαθητές/τριες στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Κροατία, στη Βοσνία, στην Ερζεγοβίνη, στο Μαυροβούνιο και στη Σερβία διδάσκονται υποχρεωτικά τα Λατινικά, τουλάχιστον για ένα σχολικό έτος. Στην Κροατία, εκτός από αυτό, οι μαθητές/τριες του "κλασικού προγράμματος" πρέπει να διδαχθούν τα Λατινικά (και τα κλασικά, Αρχαία Ελληνικά) σε όλη τη διάρκεια της (κατώτερης και ανώτερης) δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Σε 13 εκπαιδευτικά συστήματα τα Λατινικά είναι υποχρεωτικά μόνο για μαθητές/τριες ειδικών (ανθρωπιστικών) κλάδων. Σε μερικές χώρες, όπως στην Κροατία, αυτοί οι κλάδοι ξεκινούν μερικές φορές από την κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Πίνακας 2: Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (κλικ για μεγέθυνση)

Στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών, σε σχέση με αυτή των Λατινικών, είναι υποχρεωτική σε λιγότερα εκπαιδευτικά συστήματα. Υποχρεωτική είναι η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών μόνο στην Ελλάδα και στην Κύπρο (από την πρώτη τάξη του Λυκείου).

Στη Γαλλία, στη γενική ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπως και στην κατώτερη, όλοι/όλες οι μαθητές/τριες έχουν τη δυνατότητα να σπουδάσουν κλασικές γλώσσες, που είναι προαιρετικά γνωστικά αντικείμενα. Σε αρκετές επίσης ευρωπαϊκές χώρες, στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι μαθητές/τριες έχουν τη δυνατότητα να διδαχθούν κλασικές γλώσσες, αλλά μόνο όσοι/όσες παρακολουθούν ειδικούς κλάδους.

Σε 11 εκπαιδευτικά συστήματα οι μαθητές/τριες ειδικών κλάδων έχουν τη δυνατότητα να διδαχθούν Λατινικά, ενώ και στα 11 αυτά εκπαιδευτικά συστήματα οι μαθητές/τριες, σε κάποιους κλάδους, μπορούν να επιλέξουν να σπουδάσουν τα Αρχαία Ελληνικά. Αυτές οι δύο ομάδες εκπαιδευτικών συστημάτων συχνά αλληλοεπικαλύπτονται, επειδή τόσο τα Λατινικά όσο και τα Αρχαία Ελληνικά είναι επιλέξιμα μαθήματα. Για παράδειγμα, στην Πορτογαλία τόσο τα Αρχαία Ελληνικά όσο και τα Λατινικά είναι επιλέξιμα μαθήματα για τους/τις μαθητές/τριες που ακολουθούν τον κλάδο "γλώσσες και ανθρωπιστικές σπουδές".

Για την αντιγραφή: Eurydice. Key data on teaching languages at school in Europe – 2023 edition

Δάνεια της Λατινικής στην αρχαία Ελληνική

Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν τόσο ισχυρά μονόγλωσσοι όσο συνήθως υποστηρίζεται, με βάση αποκλειστικά τα κείμενα της "υψηλής" κλασικής γραμματείας. Η Eleanor Dickey, στο "Λεξικό της για τις δάνειες λέξεις της Λατινικής στην αρχαία Ελληνική", δείχνει πώς στην αρχαιότητα (όχι μόνο στην ύστερη) η διγλωσσία ήταν ισχυρό φαινόμενο ανάμεσα στους Ρωμαίους και τους Έλληνες. Τουλάχιστον 820 επαληθεύσιμα δάνεια της Λατινικής στην αρχαία Ελληνική επισημαίνονται ανά σημασιολογικό πεδίο, με υπερέχοντα όσα αναφέρονται στην πολιτικο-στρατιωτική εξουσία.

Για τα αρχαία ελληνικά, μέσα και έξω

 Πρόσφατα ο Αλέξανδρος Νεχαμάς στην εφημ. Καθημερινή (10-05-2023), με αφορμή την κατάργηση της γνώσης των αρχαίων γλωσσών ως απαραίτητο εισιτήριο εισόδου στο πανεπιστήμιο του Πρίνστον, πρότεινε τη διδασκαλία των αρχαίων από μεταφράσεις, επικαλούμενος, μεταξύ άλλων, τον Κοραή:

 «Ερωτώ αν ήναι δίκαιον, ενόσω οι αλλογενείς αναγινώσκουσι τους κόπους των ημετέρων προγόνων εις διωρθωμένας εκδόσεις, να τους λαμβάνωμεν ημείς, οι καυχόμενοι εκείνων απόγονοι, εσφαλμένους από χείρας αγραμμάτων εκδοτών· ή αν ήναι τίμιον, ενόσω τρυφώσιν εκείνοι τον καθαρόν άρτον της ελληνικής τραπέζης, να λιμάζωμεν ημείς, ή να τρεφόμεθα με τα πίτυρα της ημετέρας Γραμματικής». 

Τίποτε δεν έχει αλλάξει.

Συμπληρωματικά, ο Mirko Canevaro από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου καταλήγει στο άρθρο του προτείνοντας για την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια: 

ευέλικτη παροχή γλωσσών, 

πολλαπλά σημεία εισόδου και 

κατάργηση των προτιμησιακών διαδρομών. κάθε είδους (με τις κλασικιστικές τους εμπλοκές) είναι, πιστεύω, ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός.

Σωσμένα

Το πρώτο επεισόδιο από σειρά ντοκιμαντέρ για την περιπέτεια της διάσωσης των αρχαίων κειμένων υπό τον τίτλο "Σωσμένα"

Τίς, ξένος ὦ ναυηγέ;

Η τύχη των ξεβρασμένων στις ακτές σωμάτων των ανώνυμων, ξένων ναυαγών είναι κοινή με αυτή των ζωντανών, που τα μαζεύουν για να τα θάψουν· μας το θυμίζει ο Καλλίμαχος στο διαλογικό του επιτύμβιο επίγραμμα (Παλ. Ανθολ., 7.277 = HE 50 G-P. = Ep. 58 Pf.).  

Ο ξένος, νεκρός ναυαγός, αντί να δώσει το όνομά του στον περαστικό, συστήνει τον ζωντανό, αυτόν που φρόντισε για την ταφή του, τον Λεόντιχο· ο οποίος παρουσιάζεται να θρηνεί προκαταβολικά για το δικό του, κοινό τέλος. Το ερώτημα είναι μ' εμάς τι θα γίνει -θεατές / αναγνώστες των ειδήσεων για τα μακάβρια δρώμενα των ακτών της Καλαβρίας.

 

 -Τίς, ξένος ὦ ναυηγέ; - Λεόντιχος ἐνθάδε νεκρόν
εὗρε μ’ ἐπ’ αἰγιαλοῦ, χῶσε δὲ τῷδε τάφῳ
δακρύσας ἐπίκηρον ἑὸν βίον· οὐδὲ γὰρ αὐτός
ἥσυχος, αἰθυίῃ δ’ ἶσα, θαλασσοπορεῖ.

 

 -Ποιος είσαι ξένε, ναυαγέ;- Ο Λεόντιχος νεκρό εδώ με βρήκε
στην ακτή, και μ’ έθαψε σ’ αυτόν εδώ τον τάφο,
θρηνώντας για τη δική του, εφήμερη ζωή· γιατί κι αυτός,
χωρίς ανάπαυση, σαν βουτηχτάρικο πουλί, τις θάλασσες διασχίζει.

 

@ριστοτελιστές

Οι @ριστοτελιστές είναι νέα πλατφόρμα που αποσκοπεί στην ανάδειξη και αξιοποίηση του συνόλου των Αριστοτελικών κειμένων, καθώς και τον εκτεταμένο σχολιασμό τους. Θα λειτουργήσει ως κοινωνικά δικτυωμένο συνεργατικό περιβάλλον: οι χρήστες (ειδικοί επιστήμονες, ερευνητές, ευρύ κοινό, σπουδαστές, εκπαιδευτικοί, κ.ά.) θα μπορούν να περιηγηθούν, να γνωρίσουν και να αξιοποιήσουν το έργο, αλλά και να συνεισφέρουν άμεσα και δημιουργικά σε αυτό. Απαιτείται εγγραφή, προκειμένου να εξασφαλιστεί η πρόσβαση στο περιεχόμενό της, το οποίο σταδιακά εμπλουτίζεται.

Το Μέλλον του Παρελθόντος

Διεθνές Συνέδριο: The "Future of the Past": Why Classical Studies still matter (Το «Μέλλον του Παρελθόντος»: Γιατί οι Κλασικές Σπουδές είναι ακόμα σημαντικές) (23-26/11/22)

Η Ακαδημία Αθηνών, η Heidelberger Akademie der Wissenschaften και το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας διοργανώνουν Διεθνές Συνέδριο με τίτλο: The "Future of the Past": Why Classical Studies still matter [Το «Μέλλον του Παρελθόντος»: Γιατί οι Κλασικές Σπουδές είναι ακόμα σημαντικές]. Το Συνέδριο διοργανώνεται προς τιμήν του καθηγητή Νικολάου Κονομή και θα διεξαχθεί στις 23-26 Νοεμβρίου 2022 στην Ακαδημία Αθηνών (Οδός Πανεπιστημίου 28, Αθήνα).

Για τον σύνδεσμο παρακολούθησης, κάντε κλικ ΕΔΩ

Απόσπασμα από δήλωση του προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, κ. Α. Ρεγκάκου, στην εφ. «Καθημερινή».

Η κριτική που συνδέει τις Κλασικές Σπουδές με τη λευκή υπεροχή είναι νόμιμη και δίκαιη, στο μέτρο που αναδεικνύει μελανά σημεία του παρελθόντος και του παρόντος των σπουδών, κυρίως στις ΗΠΑ, όπου ο ρατσισμός εξακολουθεί να μην είναι αμελητέος. Ο ισχυρισμός ότι η μελέτη και η μίμηση της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας νομιμοποίησαν τη δουλεία, την αποικιοκρατία, τον φασισμό και τον ναζισμό –ακόμα και την πρόσφατη κατάληψη του Καπιτωλίου– φαίνεται υπερβολικός, αλλά δεν στερείται αλήθειας. Νόμιμη είναι και η απαίτηση για κατάργηση των πρακτικών που αποκλείουν μη λευκούς ερευνητές από τις αρχαιογνωστικές επιστήμες. Η αντίληψη, όμως, πως μόνο μη λευκοί ερευνητές μπορούν να μελετήσουν και να κατανοήσουν φαινόμενα όπως η δουλεία στον αρχαίο ελληνορωμαϊκό κόσμο, επειδή την έχουν υποστεί οι ίδιοι και οι ομόφυλοί τους, δεν ευσταθεί. Οι Κλασικές Σπουδές απειλούνται κυρίως από την ιδεολογία της αγοράς.

Στο μεταξύ, οι συνεδρίες αναρτήθηκαν και στο youtube:

The "Future of the past": Why Classical Studies Still Matter | Ημέρα 1η

The "Future of the past": Why Classical Studies Still Matter | Ημέρα 2η

The "Future of the past" : Why Classical Studies Still Matter| Ημέρα 3η

The "Future of the past" : Why Classical Studies Still Matter| Ημέρα 4η

Αντιστροφές φύλου στις ομηρικές παρομοιώσεις

Στο φετινό ΛΓ' σεμινάριο ομηρικής φιλολoγίας, που θα γίνει στην Ιθάκη (25 έως 29 Αυγούστου 2022), θα δείξω πώς στα ομηρικά έπη ο "διαιρεμένος κόσμος" ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες έχει ρευστά όρια, και ότι το αρσενικό και το θηλυκό δεν διαχωρίζονται ποτέ εντελώς. Συνδέω τη θέση μου αυτή με τις καθιερωμένες ως «αντίστροφες» παρομοιώσεις ως προς το φύλο, στο πλαίσιο των οποίων ένας άντρας πολεμιστής συγκρίνεται με γυναίκα, και, σπανιότερα (στην Οδύσσεια), μια γυναίκα υιοθετεί ρόλο αντρών.

Δείτε το πρόγραμμα, κάνοντας κλικ στην επόμενη εικόνα:

Ψηφιακοί πόροι για τις κλασικές σπουδές

Στο φόρουμ ελεύθερης πρόσβασης "Antigone" δημοσιεύονται 90 περίπου ψηφιακοί πόροι για τις κλασικές σπουδές.

Δύο αρχαιοελληνικές οδοί

Εισαγωγική παρουσίαση στο πλαίσιο της τελετής λήξης του προγράμματος Erasmus+KA2 με τίτλο "OMNES VIAE, ALL THE ROADS, TODOS LOS CAMINOS", που διοργάνωσε το ΓΕ.Λ. Παιανίας "Δημοσθένειο" (Παιανία, 7-4-2022).