Αναδημοσίευση από την εφ. Καθημερινή,21/06/2011
Συναρπαστική συνεχής αφήγηση από τον 8ο π.Χ. αι. έως τον 4ο μ.Χ., μοιρασμένη σε τέσσερις εποχές
της Δέσποινας Iωσήφ
Καθηγήτριας - συμβούλου στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Καθηγήτριας - συμβούλου στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο
Δ. Ι. Κυρτάτας και Σ. Ι. Ράγκος, Η ελληνική αρχαιότητα: πόλεμος, πολιτική, πολιτισμός, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών: Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Αθήνα, 2010, σελ. 419.
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΣΙΑ. Μια αναπάντεχη, πρωτόγνωρη και ευχάριστη έκπληξη αποτελούν τα επτά πειραματικά διδακτικά εγχειρίδια της σειράς «Αρχαιογνωσία και αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση», την ευθύνη της οποίας είχαν ο Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης, το Κέντρο Εκπαιδευτικής Ερευνας και το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Τα εγχειρίδια συντάχθηκαν από αξιόλογους πανεπιστημιακούς καθηγητές με σκοπό να ανατρέψουν τα εκπαιδευτικά δεδομένα στην προσέγγιση του αρχαίου ελληνικού κόσμου, καθώς σχεδιάστηκαν για να συντροφεύουν τους μαθητές του γυμνασίου και στις τρεις τους τάξεις, δεν απαιτούν τη διδακτική ακολουθία των κεφαλαίων και την τυφλή αναπαραγωγή του περιεχομένου τους, ενώ ενθαρρύνουν τον προβληματισμό, τον γόνιμο διάλογο και την όξυνση της κριτικής ικανότητας. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στη διακήρυξη των αρχών του προγράμματος: «η κατ’ ανάγκην ποσοτική υποβάθμιση της σχολικής Aρχαιογνωσίας και Aρχαιογλωσσίας στη Mέση Eκπαίδευση καθιστά επείγουσα την ποιοτική της αναβάθμιση. H προσδοκώμενη αυτή ποιοτική αναβάθμιση συνεπάγεται την ανάδειξη εκείνων των χαρακτήρων της σχολικής αρχαιομάθειας, οι οποίοι την καθιστούν σήμερα ωφέλιμη και ελκυστική».
Το έκτο εγχειρίδιο με τίτλο «Η ελληνική αρχαιότητα» παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι συγγραφείς του εγχειριδίου Δημήτρης Ι. Κυρτάτας, καθηγητής της Ύστερης Αρχαιότητας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, και Σπύρος Ι. Ράγκος, αναπληρωτής καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, διατρέχουν σε συναρπαστική συνεχή αφήγηση την ελληνική αρχαιότητα από τον 8ο προχριστιανικό αιώνα έως τον 4ο μεταχριστιανικό, μοιράζοντάς την συμβατικά σε τέσσερις εποχές (αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική και ελληνορωμαϊκή) και εστιάζοντας την προσοχή τους στα κυριότερα πολεμικά και πολιτικά γεγονότα και πολιτισμικά επιτεύγματα που καθόρισαν τη μοίρα του σύγχρονου κόσμου.
Πηγές και θρύλοι
Σε αντίθεση με τα συμβατικά διδακτικά εγχειρίδια, οι συγγραφείς ενδιαφέρονται για την πρόσληψη του παρελθόντος από τους αρχαίους Έλληνες και βρίσκουν αποκαλυπτικούς τους επινοημένους θρύλους. Προσφέρουν έντεχνα ένα παράθυρο στον αρχαίο κόσμο αξιοποιώντας αποσπάσματα από αρχαίες πηγές, τα οποία και παραθέτουν αυτούσια ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να ελέγξει μια πληροφορία ή να αντλήσει τα δικά του συμπεράσματα. Παράλληλα με τις περισσότερο γνωστές πηγές οι συγγραφείς φέρνουν στο προσκήνιο παραμελημένες πηγές, όπως τα αρχαία ελληνικά μυθιστορήματα και τα απόκρυφα ευαγγέλια, που ήταν εξαιρετικά δημοφιλή αναγνώσματα στην αρχαιότητα, αλλά αγνοήθηκαν επιδεικτικά και συστηματικά από την παραδοσιακή ιστοριογραφία επί γενεές. Αναδεικνύουν, ή έστω αγγίζουν, ζητήματα που οι επιτροπές έγκρισης σχολικών βιβλίων έκριναν ακατάλληλες προς γαλούχηση της ελληνικής νεολαίας μέχρι πρόσφατα, παρότι αυτά αποτελούσαν μέρος της καθημερινής ζωής των αρχαίων Ελλήνων, όπως η διατροφή, οι μαγικές πρακτικές, η διανυκτέρευση ασθενών σε ναούς του Ασκληπιού, με σκοπό την εμφάνιση του θεού σε όνειρο και την ίαση (= η εγκοίμηση), η έκθεση βρεφών μέσα σε χύτρες (= ο χυτρισμός), η πορνεία και η παιδεραστία. Τέλος, δεν διστάζουν να διαλύσουν μύθους και να παραδεχθούν για παράδειγμα, ότι οι Ελληνες θαύμασαν τους πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής και επηρεάστηκαν βαθύτατα από αυτούς.
Αντισυμβατικό
Ο κ. Κυρτάτας και ο κ. Ράγκος είναι πολυγραφότατοι μελετητές της αρχαιότητας με σπουδαίο και διεθνώς αναγνωρισμένο έργο. Γνωρίζουν εξαιρετικά καλά την αρχαία ιστορία και τη διηγούνται χαρισματικά και κατανοητά σε ένα μη εξοικειωμένο κοινό. Επιδεικνύουν για μια ακόμη φορά την ίδια επιμελημένη απλότητα, σαφήνεια, γλαφυρότητα, εμβρίθεια, και διεισδυτικότητα στην οποία μας έχουν συνηθίσει στα δημοσιεύματά τους και στις αίθουσες διδασκαλίας. Τα παραδοσιακά ιστορικά εγχειρίδια συνήθως, με τρόπο απόλυτο και υπεροπτικό και σε διδακτικό άκρως ανιαρό τόνο, μας νουθετούσαν.
Πολλά από αυτά ήταν γραμμένα πρόχειρα και βιαστικά και προχωρούσαν σε μια επιφανειακή θεώρηση του παρελθόντος, μια στεγνή εξιστόρηση των γεγονότων με μειωμένο ενδιαφέρον, όπου κυριαρχούσαν οι μεγάλοι άνδρες και αποσιωπούνταν όψεις της καθημερινότητας. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι, παρότι πρόκειται για συνεργατικό πόνημα, επιτυγχάνεται ενιαίο ύφος και ο λόγος ρέει αβίαστα και ότι στο βιβλίο υπάρχει ένα ασυνήθιστα για τα ελληνικά δεδομένα εκτενές και χρήσιμο ευρετήριο.
Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί. Είναι απαραίτητο απόκτημα όχι μόνο για τα σχολεία αλλά και για κάθε ελληνική βιβλιοθήκη, καθώς σε αυτό παρουσιάζεται με τρόπο άμεσο και απαράμιλλο συμπυκνωμένη όλη η ιστορία της αρχαίας Ελλάδας. Μόνο ένας κίνδυνος ελλοχεύει μετά την ανάγνωσή του: να στραφούν όλοι στις ιστορικές σπουδές.
Το έκτο εγχειρίδιο με τίτλο «Η ελληνική αρχαιότητα» παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι συγγραφείς του εγχειριδίου Δημήτρης Ι. Κυρτάτας, καθηγητής της Ύστερης Αρχαιότητας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, και Σπύρος Ι. Ράγκος, αναπληρωτής καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, διατρέχουν σε συναρπαστική συνεχή αφήγηση την ελληνική αρχαιότητα από τον 8ο προχριστιανικό αιώνα έως τον 4ο μεταχριστιανικό, μοιράζοντάς την συμβατικά σε τέσσερις εποχές (αρχαϊκή, κλασική, ελληνιστική και ελληνορωμαϊκή) και εστιάζοντας την προσοχή τους στα κυριότερα πολεμικά και πολιτικά γεγονότα και πολιτισμικά επιτεύγματα που καθόρισαν τη μοίρα του σύγχρονου κόσμου.
Πηγές και θρύλοι
Σε αντίθεση με τα συμβατικά διδακτικά εγχειρίδια, οι συγγραφείς ενδιαφέρονται για την πρόσληψη του παρελθόντος από τους αρχαίους Έλληνες και βρίσκουν αποκαλυπτικούς τους επινοημένους θρύλους. Προσφέρουν έντεχνα ένα παράθυρο στον αρχαίο κόσμο αξιοποιώντας αποσπάσματα από αρχαίες πηγές, τα οποία και παραθέτουν αυτούσια ώστε ο αναγνώστης να μπορεί να ελέγξει μια πληροφορία ή να αντλήσει τα δικά του συμπεράσματα. Παράλληλα με τις περισσότερο γνωστές πηγές οι συγγραφείς φέρνουν στο προσκήνιο παραμελημένες πηγές, όπως τα αρχαία ελληνικά μυθιστορήματα και τα απόκρυφα ευαγγέλια, που ήταν εξαιρετικά δημοφιλή αναγνώσματα στην αρχαιότητα, αλλά αγνοήθηκαν επιδεικτικά και συστηματικά από την παραδοσιακή ιστοριογραφία επί γενεές. Αναδεικνύουν, ή έστω αγγίζουν, ζητήματα που οι επιτροπές έγκρισης σχολικών βιβλίων έκριναν ακατάλληλες προς γαλούχηση της ελληνικής νεολαίας μέχρι πρόσφατα, παρότι αυτά αποτελούσαν μέρος της καθημερινής ζωής των αρχαίων Ελλήνων, όπως η διατροφή, οι μαγικές πρακτικές, η διανυκτέρευση ασθενών σε ναούς του Ασκληπιού, με σκοπό την εμφάνιση του θεού σε όνειρο και την ίαση (= η εγκοίμηση), η έκθεση βρεφών μέσα σε χύτρες (= ο χυτρισμός), η πορνεία και η παιδεραστία. Τέλος, δεν διστάζουν να διαλύσουν μύθους και να παραδεχθούν για παράδειγμα, ότι οι Ελληνες θαύμασαν τους πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής και επηρεάστηκαν βαθύτατα από αυτούς.
Αντισυμβατικό
Ο κ. Κυρτάτας και ο κ. Ράγκος είναι πολυγραφότατοι μελετητές της αρχαιότητας με σπουδαίο και διεθνώς αναγνωρισμένο έργο. Γνωρίζουν εξαιρετικά καλά την αρχαία ιστορία και τη διηγούνται χαρισματικά και κατανοητά σε ένα μη εξοικειωμένο κοινό. Επιδεικνύουν για μια ακόμη φορά την ίδια επιμελημένη απλότητα, σαφήνεια, γλαφυρότητα, εμβρίθεια, και διεισδυτικότητα στην οποία μας έχουν συνηθίσει στα δημοσιεύματά τους και στις αίθουσες διδασκαλίας. Τα παραδοσιακά ιστορικά εγχειρίδια συνήθως, με τρόπο απόλυτο και υπεροπτικό και σε διδακτικό άκρως ανιαρό τόνο, μας νουθετούσαν.
Πολλά από αυτά ήταν γραμμένα πρόχειρα και βιαστικά και προχωρούσαν σε μια επιφανειακή θεώρηση του παρελθόντος, μια στεγνή εξιστόρηση των γεγονότων με μειωμένο ενδιαφέρον, όπου κυριαρχούσαν οι μεγάλοι άνδρες και αποσιωπούνταν όψεις της καθημερινότητας. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι, παρότι πρόκειται για συνεργατικό πόνημα, επιτυγχάνεται ενιαίο ύφος και ο λόγος ρέει αβίαστα και ότι στο βιβλίο υπάρχει ένα ασυνήθιστα για τα ελληνικά δεδομένα εκτενές και χρήσιμο ευρετήριο.
Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί. Είναι απαραίτητο απόκτημα όχι μόνο για τα σχολεία αλλά και για κάθε ελληνική βιβλιοθήκη, καθώς σε αυτό παρουσιάζεται με τρόπο άμεσο και απαράμιλλο συμπυκνωμένη όλη η ιστορία της αρχαίας Ελλάδας. Μόνο ένας κίνδυνος ελλοχεύει μετά την ανάγνωσή του: να στραφούν όλοι στις ιστορικές σπουδές.
